Versterkt kunst rituelen?

Vier vrouwen met elk een eigen parcours in de kunsten – Barbara Raes, Eva De Groote, Kathleen Melis en Eva Peeters –vormen samen het collectief Sídhe. Voor het Concertgebouw werkt Sídhe vijf seizoenen lang aan een schaduw-programma, buiten de spotlights van het grote podium, maar dicht bij de essentie van de komende seizoensthema’s: hoe kunnen we vorm geven aan de grote kantelpunten in een mensenleven? Sídhe zoekt samen met de Bruggelingen naar oude en nieuwe antwoorden en begint … bij het begin.

Jullie gaan voor het Concertgebouw enkele nieuwe rituelen creëren. Waar komt volgens jullie de nood aan nieuwe rituelen vandaan?
Barbara Raes: Door de secularisering voelen veel mensen geen verbinding meer met de oude rituelen van de katholieke kerk. En tegelijk, net door die secularisering, is er ook een leegte ontstaan als het gaat over zingeving. Uit die leegte ontstaat het verlangen naar nieuwe rituelen. Een ritueel is ook iets dat mensen met elkaar verbindt en die verbinding zijn we vandaag voor een stuk kwijt. Daarnaast is er ook nog het aspect tijd. Een ritueel maakt tijd om stil te staan bij belangrijke overgangen. Die stilstand is vaak moeilijk te vinden in onze hyperactieve wereld. Wij proberen met onze rituelen die stilstand, die leegte, uit te nodigen en een plaats te geven.

Sídhe

‘Kunst kan ons aansporen om contact te leggen met een meer intuïtieve manier van ervaren, weten, in het leven staan.’

Een ‘begin brouwen’… Hoe zien jullie dat?
Eva De Groote: Voor ons werd al snel duidelijk dat we met dit project niet wilden focussen op het moment van geboorte zelf, het grote spektakel in het licht. Maar juist op dat wat daaraan voorafgaat, dat wat in de schaduw en de duisternis gebeurt. Of het nu om de fysieke geboorte van een kind gaat, de start van een nieuw project of het begin van een nieuwe levensfase: alles vertrekt vanuit een periode van verwachting. Een fase van intentie en verlangen, waarin de vorm van het nieuwe nog onbepaald is. Daar ligt voor ons het échte begin.
Eva Peeters: Bij onze zoektocht naar nieuwe rituelen is het vaak inspirerend om aansluiting te zoeken bij de oude tradities die hier, op deze plek, heersten. In de Keltische traditie, bijvoorbeeld, begint het nieuwe jaar niet op één januari, maar net op het moment dat het donker zijn intrede doet, rond 31 oktober. Dat vonden we heel boeiend. Via die Keltische traditie kwamen we ook uit bij een prachtige mythe die net over dat ‘brouwen’ als een moment van transformatie gaat. In die mythe is er een godin die voor haar zoon een alchemistische toverdrank brouwt en er zijn twee ‘hoeders’, die een jaar en een dag in dat brouwsel moeten roeren en erover waken. Dat vonden wij een mooi beeld: dat je rustig bij die ketel zit en met elkaar praat, terwijl er zich in die ketel een transformatieproces voltrekt.

Dat brouwen mogen we letterlijk nemen, want jullie hebben ook écht een ketel laten maken door kunstenares Yasmine Akondo. Hoe kwamen jullie bij haar terecht?
Barbara Raes: Yasmine is een jonge kunstenares, die zelf heel duidelijk aanvoelt dat ze in haar werk kunst en spiritualiteit met elkaar wil verbinden. Dat sluit natuurlijk heel goed aan bij wat wij doen en ze heeft onze ideeën op een prachtige manier vormgegeven in haar kunstwerk. Eva De Groote: De ketel komt ook op een bijzondere plek te staan in de Madeleine (Heilige Magdelenakerk), een ruimte waar heel bewust ook op zoek gegaan wordt naar andere en nieuwe rituelen. Iedereen die aan het broeden is op een nieuw begin, bewust of onbewust, is welkom om de ketel op te zoeken en via een korte, geleide meditatie op zoek te gaan naar wat het precies is dat ‘geboren wil worden’.

Dat is een klein, persoonlijk ritueel. Maar jullie knopen er ook enkele grotere, collectieve rituelen aan vast, niet?
Eva Peeters: In de Keltische mythe is het hoederschap heel belangrijk. Er moet altijd iemand over die ketel waken en wij dachten: laten we dat samen met mensen van Brugge doen!
Kathleen Melis: Dus gaan we met vier heel verschillende doelgroepen uit Brugge op zoek naar wat ‘beginnen’ voor hen betekent en hoe zij omgaan met die periode van verwachten, onzekerheid en leegte. De Tibetaanse gemeenschap doet mee, maar ook een groep herboristen – zij zijn ook letterlijk met ‘brouwen’ bezig. Daarnaast werken we met een groep vroedvrouwen en een groep laatstejaars van de Steinerschool. We doorlopen met elk van die groepen een proces en maken samen een nieuw ritueel, een vollemaanritueel, dat voor iedereen toegankelijk zal zijn.

Muziek gaat een belangrijke rol spelen in die rituelen. Versterkt muziek, of kunst in het algemeen, een ritueel?
Kathleen Melis: We leven in een heel rationele wereld en ik denk dat muziek een prachtig hulpmiddel kan zijn om andere manieren van denken, naast de louter cognitieve, aan te spreken.
Barbara Raes: Hetzelfde geldt voor beeldende kunst. Soms kan een kunstwerk, zoals die ketel van Yasmine, precies datgene oproepen waar wij geen woorden voor hebben. Kunst kan ons aansporen om contact te leggen met een meer intuïtieve manier van ervaren, weten, in het leven staan.

Laatste vraag. Denken jullie dat wij als samenleving in zijn geheel op dit moment ook aan het broeden zijn op een nieuw begin?
Kathleen Melis: Helemaal. We zitten op een enorm kantelpunt. En dan is meteen ook duidelijk dat de periode vlak voor een nieuw begin zelden comfortabel of gemakkelijk is. Een nieuw begin brengt ook pijn, verwarring en chaos met zich mee. En dan gaat het erom in die chaos te kunnen blijven zitten en er niet van weg te lopen. Gewoon blijven zitten en in die ketel roeren (lacht).
Barbara Raes: In de persoonlijke transformatie, die je kan ervaren tijdens een ritueel, zit voor mij ook een sleutel voor de transformatie die we als samenleving zo hard nodig hebben. Mijn grote hoop is dat er een soort van rimpeleffect kan ontstaan: dat wat er verandert binnenin een persoon ook gevolgen heeft voor de wereld rondom die persoon en dat we dan allemaal misschien minder verwoestend met onszelf, met elkaar en met de natuur zullen omgaan.

Annemarie Peeters