Anne Teresa De Keersmaeker (BE) maakte haar eerste choreografie Asch in 1980, na haar studie dans aan Mudra in Brussel en de Tisch School of the Arts in New York. Twee jaar later ging Fase, Four Movements to the Music of Steve Reich in premiere. In 1983 richtte De Keersmaeker in Brussel het dansgezelschap Rosas op, tijdens de creatie van de voorstelling Rosas danst Rosas. Sindsdien berust haar choreografische werk op een nauwgezette verkenning van de band tussen dans en muziek. Met Rosas (BE) creëerde ze een omvangrijk oeuvre dat gebruik maakt van muzikale structuren en partituren uit verschillende tijdperken, van oude muziek tot hedendaagse composities en popmuziek. Haar choreografische praktijk ontleent ook vormelijke principes aan de geometrie, wiskundige schema’s, de natuur en sociale structuren, resulterend in een unieke kijk op de beweging van het lichaam in tijd en ruimte. In 1995 richtte De Keersmaeker in Brussel de school P.A.R.T.S. (Performing Arts Research and Training Studios) op, in samenwerking met De Munt.
Hiphop, Egyptische goden, of antieke wereldwonderen: Radouan Mriziga (MA) is van vele markten thuis, zolang hij maar de wiskundige verhoudingen doorziet. De choreograaf en danser zette na opleidingen in Marrakech en Tunis zijn traject voort aan de dansschool P.A.R.T.S. in Brussel. In 2020 richtte hij zijn eigen gezelschap op, genaamd A7LA5. De organisatie produceert het artistieke werk van Mriziga, en is daarnaast een platform voor het uitwisselen en delen van kennis vertrekkende vanuit een artistiek perspectief. In 2022 bracht hij in het Concertgebouw 7, het sluitstuk van een drieluik rond architectuur, dans en bouwen. Mriziga is artist-in-residence in De Singel in Antwerpen.
Sinds de oprichting in 2006 door Amandine Beyer werd Gli Incogniti (FR) in de wereld van historisch geïnformeerde interpretatie een referentie. Onder de recente opnames zijn de symfonieën voor strijkers van Carl Philipp Emanuel Bach en concerti van Joseph Haydn, een programma dat ze ook in Brugge lieten horen. Artistiek leider Amandine Beyer (FR) groeide uit tot een vaste waarde in de wereld van de historische uitvoeringspraktijk. Ze leidde eerder B’Rock Orchestra in de Rosas-productie De zes Brandenburgse Concerten (2018), en was een van de drie artiesten op scene in Partita 2 (2013), Anne Teresa de Keersmaekers choreografie voor zichzelf en Boris Charmatz.
Anne Teresa De Keersmaeker & Radouan Mriziga: concept, choreografie, scenografie & licht
Boštjan Antončič, Nassim Baddag, Lav Crnčević & José Paulo dos Santos: cocreatie & dans
Aouatif Boulaich: kostuums
Eleni Ellada Damianou: repetitieleiding
Martine Lange: assistentie artistieke directie
Anne Van Aerschot: artistieke coördinatie en planning
Jolijn Talpe: tourmanager
Thomas Verachtert: technisch directeur
Jan-Simon De Lille & Thibault Rottiers: techniek
Alban Moraud: geluid
Alexandra Verschueren: kostuums
Chiara Mazzarolo & Els Van Buggenhout: assistentie kostuums
Els Van Buggenhout: kleedster
Amandine Beyer & Gli Incogniti: live muziek
Amandine Beyer: solo viool, muzikale leiding & muziekanalyse
Alba Roca & Yoko Kawakubo: viool
Marta Paramo: altviool
Marco Ceccato: cello
Francesco Romano: teorbe
Baldomero Barciela Varela: violone
Anna Fontana: klavecimbel
productie: Rosas
coproductie: Concertgebouw Brugge, De Munt/La Monnaie (Brussel), Berliner Festspiele, Charleroi Danse, Festival d'Automne à Paris, Festival de Marseille, ImPulsTanz (Wenen), Sadler's Wells (Londen) & Théâtre de la Ville (Parijs)
Met dank aan Afreux/Bert Depuydt, Emna Essoussi, Suzon Gheur, Eveline Martens, Juliette Mourlon, Steven Peeters, Albane Roche Michoudet, Valerie Trouet, Els Van Hoof, Valerie Volfová & Cees Vossen
Met steun van Dance Reflections by Van Cleef & Arpels
Deze productie wordt gerealiseerd met de steun van de Tax Shelter van de Belgische Federale Overheid, in samenwerking met Casa Kafka Pictures – Belfius.
Rosas wordt ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC).
Gli Incogniti wordt ondersteund door DRAC Nouvelle-Aquitaine, de regio Nouvelle-Aquitaine en het departement la Gironde.
---
Muziek
Antonio Vivaldi (1678-1741)
De vier jaargetijden
Gedichten
Asmaa Jama (1998)
We, the salvage
Antonio Vivaldi (1678-1741)
Le quattro stagioni
In samenwerking met Cultuurcentrum Brugge
Powered by 
Het uitgangspunt voor Il Cimento dell’Armonia e dell’Inventione is de prachtige opname van De vier jaargetijden door vioolvirtuoos Amandine Beyer en haar ensemble Gli Incogniti, met wie Anne Teresa De Keersmaeker reeds meermaals samenwerkte. Antonio Vivaldi’s compositie is een van de bekendste, meest iconische en vaakst gereproduceerde muziekstukken, een ‘hit’ uit het barokrepertoire. Het stuk is ook uiterst precies en complex: een rijke textuur van verhaallijnen en betekenislagen. Het is net deze multidimensionaliteit van De vier jaargetijden die Anne Teresa De Keersmaeker en Radouan Mriziga inspireert. Zij vatten het creatieproces aan door de compositie zorgvuldig te ontrafelen, samen met Amandine Beyer en de dansers. Een belangrijk onderdeel van dit project is een onderzoek naar wat precies aan de basis ligt van het succes van De vier jaargetijden door dieper in te gaan op de details van het stuk, en de compositie zorgvuldig uit elkaar te halen: deel per deel, laag per laag, draadje per draadje.
De titel van deze nieuwe choreografie verwijst naar de originele uitgave waarvan Le quattro stagioni een deel was. Il Cimento dell’Armonia e dell’Inventione, opus 8 werd voor het eerst uitgegeven in Amsterdam in 1725. Naast La primavera, L’estate, L’autunno, en L’inverno, bevatte dit verzamelwerk acht bijkomende concerto’s die door Antonio Vivaldi werden gecomponeerd. De titel wordt vertaald als de ‘proef’, de ‘wedstrijd’ of de ‘strijd’ tussen harmonie en vindingrijkheid. Het dialectische verband dat ogenschijnlijk wordt gecreëerd tussen klassieke compositietechnieken en creativiteit of verbeelding heeft iets mysterieus. De vier jaargetijden is vandaag een zeer vertrouwd ‘object’. De vorm waarin het oorspronkelijk werd uitgebracht, lijkt echter een bepaalde ‘spanning’ te suggereren, en ruimte te bieden voor reflectie en twijfels. In die zin wijst de oorspronkelijke titel al op de verschillende stemmen en onderzoekslijnen die in het stuk samenkomen. Dit resoneert met de strategieën die De Keersmaeker en Mriziga verkennen om gestalte te geven aan een choreografisch antwoord op Vivaldi’s muziek.
De Keersmaeker en Mriziga werkten in 2020 al samen aan 3ird5 @ w9rk, een performance die werd gecreëerd voor de tuin van de Maison des Arts tijdens Kunstenfestivaldesarts in Brussel. Beiden delen een grote interesse in de observatie van de natuur, geometrie en belichaamde abstractie. In 3ird5 @ w9rk kwam ook hun ecologische bezorgdheid tot uiting. Vivaldi’s meeslepende muziek plaatst deze thema’s in een nieuw perspectief. Nadenken over de vier jaargetijden in de natuur door stil te staan bij de diepere aard van deze muziekcompositie biedt inspiratie om verder op zoek te gaan naar patronen, bewegingen en structuren in de planten- en dierenwereld, in astrologie en kosmologie als mogelijke uitgangspunten voor een choreografie. Welke relatie hebben we vandaag de dag met de natuur? Hoe duurzaam is die relatie? Herkennen we vogelgezang nog? Zijn er nog wel vier seizoenen? Bovendien schreef Vivaldi De vier jaargetijden in het Middellandse Zeegebied, een kruispunt tussen verschillende continenten. De muziek zet dus ook aan tot reflectie over de circulatie van culturen, kennis, macht en geschiedenissen waar deze regio symbool voor staat.
‘Welke relatie hebben we vandaag de dag met de natuur? Hoe duurzaam is die relatie? Herkennen we vogelgezang nog? Zijn er nog wel vier seizoenen?
De vier jaargetijden staat in de eerste plaats bekend als een prachtige ode aan (de krachten van) de natuur. Vivaldi maakte vakkundig gebruik van het imitatievermogen van de viool om de natuur tot leven te wekken. Vogelgezang, het blaffen van een hond, fluisterende beekjes en boomtakken, subtiele briesjes en windstoten, hevige stormen, donder, verzengende hitte en krakend ijs worden zeer beeldend opgevoerd. De muziek verbeeldt ook het werk van de boeren op het veld, zoals zaaien en oogsten. Zo creëert de componist een aantal gedetailleerde tableaus voor elk seizoen.
Op het eerste gezicht stelt Vivaldi een eenvoudig gebaar. De compositie heeft een duidelijke structuur. Ze bestaat uit vier afzonderlijke concerto’s die elk een seizoen voorstellen. Samen vormen ze een werk van veertig minuten. Elk concerto is verder onderverdeeld in drie afzonderlijke bewegingen. De ‘vernieuwing’ waarop de titel van de oorspronkelijke uitgave alludeert, verwijst niet alleen naar de vorm (van langere en met elkaar samenhangende concerto’s), maar ook naar het feit dat bij elk concerto een sonnet hoort. Deze gedichten zijn op hun beurt verdeeld in drie delen die elk een scène beschrijven van het seizoen in kwestie. Er is geen eensgezindheid over het antwoord op de vraag of de sonnetten vóór of na de muziek werden geschreven, maar het is duidelijk dat de muziek en de bijbehorende buitenmuzikale informatie nauw verweven zijn. De muziek lijkt de beelden en woorden van de sonnetten bijna letterlijk te weerspiegelen. De gedichten, waarvan wordt aangenomen dat Vivaldi ze zelf schreef, zijn beeldend en tastbaar. Ze zijn geïnspireerd door landbouw, literatuur, landschapsschilderkunst en mythologie, en beschrijven dieren, weersomstandigheden, maar ook jachttaferelen, dronken vechtpartijen, dansen en schaatsen. Vivaldi, die ook opera’s componeerde, haalde zijn inspiratie uit de natuur, maar gaf haar ook iets theatraals. Naast de gedichten bevat de muzieknotatie ook beknopte beschrijvende bijschriften, die de muzikanten suggesties geven over hoe ze een beeld, een geluid, een landschap of een scène kunnen visualiseren. Zo omvat de compositie uiteenlopende hints op verschillende niveaus om de muziek te beluisteren, te lezen, te interpreteren en te vertolken.
‘Vivaldi brengt niet alleen het steeds veranderende landschap tot leven. De muziek toont ook de karaktertrekken van de mensen die in die omgeving leven, hun emoties en stemmingen: van vreugde en plezier tot angst en uitputting.’
Het intertekstuele aspect van de compositie is treffend. De muziekanalyse die de choreografen en dansers onder begeleiding van Amandine Beyer maakten, bracht aan het licht hoe belangrijk het narratieve aspect van de muziek is: de vier concerto’s vormen een geheel en vertellen een verhaal. Vivaldi brengt niet alleen het steeds veranderende landschap tot leven. De muziek toont ook de karaktertrekken van de mensen die in die omgeving leven, hun emoties en stemmingen: van vreugde en plezier tot angst en uitputting. De muziek balanceert tussen feestelijk en zwaar, licht en donker, energiek en vertraagd. Uit de analyse bleek ook dat heel wat delen in mineur waren geschreven, wat meer spanning oproept dan men wellicht zou verwachten van De vier jaargetijden. Terwijl Lente en Herfst aangenaam zijn, krijgt de natuur een eerder turbulent karakter in Zomer en Winter. De muziek geeft zo verschillende relaties tussen mens en natuur weer:
In De vier jaargetijden wordt de mens vaak verbeeld als waarnemer van de natuur, afwezig (slapend, dromend, dronken), alleen, een buitenstaander. Welk soort (collectief) gebaar hebben wij vandaag nodig, nu we de impact van de klimaatverandering steeds vaker voelen? Kan deze prachtige ode aan de natuur, die meer dan 300 jaar geleden werd gecomponeerd, nog steeds iets zeggen over de urgente situatie waarmee we vandaag geconfronteerd worden? Hoe kunnen we deze compositie benaderen zodat ze een plaats krijgt in het heden en er een zinvolle dialoog kan ontstaan met de huidige context?
Enerzijds zorgt het vertrouwde karakter van deze muziek onmiddellijk voor een common ground. Ze is mooi, toegankelijk, en maakt deel uit van ons collectieve geheugen. Ze is uitnodigend, laat toe dat veel mensen kunnen deelnemen aan het gesprek en toetreden tot de ruimte van de performance. Anderzijds zorgt de gelaagdheid van Vivaldi's compositie voor verschillende aangrijpingspunten en inspireert ze om de complexe thema's die ze aanreikt vanuit meerdere perspectieven te benaderen. Dit biedt ook de gelegenheid om nieuwe lagen toe te voegen, openingen te creëren tussen bestaande lagen, verhalen, ritmes, patronen en structuren bloot te leggen die anders onder de oppervlakte blijven, en iets volledig anders toe te voegen, nieuwe geluiden te laten weerklinken en andere lezingen mogelijk te maken.
Anne Teresa De Keersmaeker en Radouan Mriziga dagen het vertrouwde karakter van De vier jaargetijden uit door de muziek te ontleden. Ze halen inspiratie uit de heldere structuur van de muziekcompositie, de nauwe band tussen de noten en de woorden, de (technische) gedetailleerdheid van de observaties en voorstellingen van de natuur, alsook van de plotse wisselingen van temperatuur en temperament die de muziek uitdrukt. Daarnaast put het dansvocabularium van Il Cimento dell’Armonia e dell’Inventione uit andere voorstellingen (uit de schilderkunst) van landschappen, dieren, fysieke arbeid, seizoensgebonden feesten en rituelen, en Griekse, Romeinse, Egyptische en Azteekse mythologie. De choreografen willen ook de aandacht vestigen op de historische rol van muziek en dans – die ook tot uiting komt in Vivaldi’s compositie – als het ideale medium om mensen samen te brengen; als een gebaar van collectieve reflectie, rouw en celebratie. Terwijl de dansers Boštjan Antončič, Nassim Baddag, Lav Crnčević, en José Paulo dos Santos zich in de ruimte bewegen volgens complexe patronen van rechte en gebogen lijnen, roepen hun sprongen, wervelingen en draaiingen ook echo’s op van de snelle bewegingen en plotse sprongen, de lijnen, cirkels en spiralen van de strijkstok van de viool.
‘De muziek inspireert De Keersmaeker en Mriziga om het potentieel van een brede waaier aan gebaren te verkennen: klein en groot, concreet en abstract.’
De choreografen hebben niet de intentie een manifesto op te stellen of een theoretisch discours te brengen. Vivaldi benadert de seizoenen op een directe wijze. Dit biedt de mogelijkheid om de moeilijke kwesties die voorliggen onder andere te benaderen door te vertrekken vanuit eenvoudige elementen: warmte, koude, zon, vogels, paarden, bomen. De muziek inspireert De Keersmaeker en Mriziga om het potentieel van een brede waaier aan gebaren te verkennen: klein en groot, concreet en abstract. We zien gebaren, acties en bewegingen die circuleren, worden gedeeld, doorgegeven en getransformeerd. Tegelijkertijd leiden hun uiteenlopende benaderingen van muziek en choreografie tot een complex samenspel van diverse spanningsvelden, in contrast met de heldere structuur en de toegankelijkheid van De vier jaargetijden. Geïnspireerd door de multidimensionaliteit van de muziek, besluiten de choreografen een radicaal gebaar te introduceren. Ze kiezen ervoor om een tijdlang afzonderlijke, parallelle trajecten te verkennen, om een verscheidenheid aan ruimten en composities te creëren, samen en afzonderlijk.
Voor De Keersmaeker is muziek altijd het uitgangspunt geweest voor een choreografie. Ze analyseert de muziek in detail en haalt er inspiratie uit voor de inhoud en vorm van een stuk, het bewegingsvocabularium, en de structuren van ruimte en tijd. Zo benadert zij ook Vivaldi’s muziek. Mriziga’s benadering is dan weer helemaal anders. Als antwoord op wat hij over de aard van De vier jaargetijden ontdekt – de structuur, het ritme, het verhaal, de betekenis, de oorspronkelijke context en de hedendaagse weerklanken – stelt Mriziga voor om de muziek volledig weg te nemen tijdens het creatieproces en het dansvocabularium in stilte te ontwikkelen. ‘Op dit moment hebben we twee ruimten gecreëerd. Bijna zoals het idee van een positieve en een negatieve ruimte. Nu brengen we beide ruimten samen. Als je de choreografie bekijkt als een reflectie van de muziek, is het net alsof we de compositie reconstrueren. Eerst halen we ze uit elkaar om ze nadien weer tot een geheel te maken. Dit is een ander onderdeel van het werk: het vormgeven, zoals een ambachtsman een voorwerp creëert.’ (Radouan Mriziga)
Nu zijn ze op het punt gekomen waarop ze het bewegingsmateriaal weer beginnen samenvoegen en opnieuw vormgeven, verschillende elementen samenbrengen en afzonderlijke sporen weer vervlechten, tot één choreografie. Geleidelijk aan beginnen de uiteenlopende lijnen samen te resoneren, te kruisen, te verstrengelen, en elkaar aan te steken. Daarnaast putten de kunstenaars ook inspiratie uit een nieuw gedicht van Asmaa Jama. Het staat in schril contrast met de 300 jaar oude sonnetten van Antonio Vivaldi, die de landelijke taferelen verbeelden die in zijn tijd in trek waren. Het krachtige werk van Asmaa Jama gaat daarentegen over de pijnlijke vernietiging van het milieu die eigen is aan onze tijd. Het schetst een rampzalig beeld van waar we op afstevenen. Beide gedichten, en de resonanties en fricties die tussen hen ontstaan, vormen bijkomende facetten als basis voor de dans.
Geleidelijk komt deze verscheidenheid aan lijnen en lagen samen om tot een unieke choreografische schriftuur te komen. Il Cimento dell’Armonia e dell’Inventione grijpt terug naar de kern, de structuur van Vivaldi’s bekende compositie, en de vele associaties en emoties die het muziekstuk oproept, en geeft gestalte aan een choreografisch contrapunt. Bovendien onderzoekt de voorstelling het contemplatieve aspect van De vier jaargetijden, dat schuilt in de vertrouwdheid van het muziekstuk en de vertrouwdheid van de natuur.
Sara Jansen
Deze productie werd gecreëerd in de winter en lente van 2024. In deze periode waren we getuige van een ongekende brutaliteit en onrechtvaardigheid. Elke dag worden we geconfronteerd met beelden van geweld en wreedheid ver weg en dichtbij. Gewapende conflicten en genocides beperken zich niet tot het verleden en de bedroevende conclusie is dat we weinig hebben geleerd van historische ervaringen. ‘Nooit meer’ zou moeten betekenen ‘nooit meer, nergens’. Als burgers en kunstenaars willen we het uitschreeuwen maar voelen we ons ook machteloos en sprakeloos. We zijn ons bewust van onze bevoorrechte positie en willen onze gebaren, uitspraken en acties voortdurend in vraag stellen. Mensen hebben altijd muziek gemaakt en gedanst in tijden van grote vreugde en diep verdriet of wanhoop. We hopen dat onze voorstellingen een moment van reflectie en heling kunnen zijn.
Anne Teresa De Keersmaeker & Radouan Mriziga,
Brussel, 5 mei 2024
Anne Teresa De Keersmaeker en Radouan Mriziga werkten al eens samen in 2020, aan 3ird5@w9rk, een performance die werd gecreëerd voor de tuin van La Maison des Arts in Brussel. In januari van dit jaar begonnen ze met de repetities voor Il Cimento dell’Armonia e dell’Inventione, een choreografie voor vier dansers met een analyse van De vier jaargetijden van Antonio Vivaldi met violiste Amandine Beyer. Beyer maakte samen met haar ensemble Gli Incogniti een opname van dit stuk – de inspiratie voor deze nieuwe choreografie. De keuze om met De vier jaargetijden van Vivaldi aan de slag te gaan is verrassend.
Anne Teresa De Keersmaeker – In de jaren 1980 hoorde ik voor het eerst de interpretatie van Nikolaus Harnoncourt. Dit is een van de meest iconische, zo niet het meest iconische stuk in de westerse klassieke muziek. En je zou kunnen zeggen dat het slachtoffer is van zijn eigen succes. Net als de zonsondergang: de ondergaande zon is altijd beeldschoon, maar als beeld wordt het bijna een cliché. Veel muzikanten beschouwen De vier jaargetijden als ‘populaire’ muziek, in de negatieve zin van het woord. Maar ik heb wel de indruk dat dit aan het veranderen is. Amandine en ik hebben samengewerkt aan de Rozenkranssonates van Biber, en meerdere composities van Bach, maar vanaf het begin had ze haar zinnen op Vivaldi gezet.
Radouan Mriziga – Ik ken de muziek van Vivaldi zoals iedereen die kent, maar ik vind het erg boeiend om specifiek met deze muziek aan de slag te gaan. Het is zo’n enorme ‘hit’ dat het publiek gemakkelijk samen met ons dit werk kan verkennen. De vier jaargetijden zit in ons collectieve geheugen gegrift. Net als andere kunstvormen stelt het mensen in staat om melodieën, geluiden, herinneringen en gevoelens met elkaar te delen. Dat is belangrijk vandaag. Voor ons is het de uitdaging om onder de huid van de muziek te kruipen, de muziek te analyseren.
Anne Teresa De Keersmaeker – Het idee van een muzikale compositie die direct aansluit op het thema van de vier seizoenen, dat sprak ons natuurlijk ook aan. Er is een overvloed aan representaties van de natuur in te vinden. De muziek gaat over onze eigen relatie met de natuur – en die vormt de kern van ons werk. In onze trajecten als choreograaf puren we uit de observatie van de natuur. Hoe kijken wij als mensen naar de natuur om ons heen? Dat is een zeer belangrijke kwestie, en het blijft heel wat vragen bij ons oproepen. Hebben we nog seizoenen? Shakespeare schrijft in Een Midzomernachtdroom: ‘Onze ontwrichting verstoort de loop der jaargetijden (...) De lente, de zomer, de gulle herfst, de stuurse winter (...) De wereld, gans verbijsterd, kent hen, (...) niet uit elkaar. En heel die sleep van plagen komt alleen van onze onenigheid, van onze twist. Wij hebben die verwekt en voortgebracht.’
Radouan Mriziga – We worden vandaag de dag geconfronteerd met extreme situaties. De biodiversiteit is in gevaar. En hoewel de muziek dit niet letterlijk behandelt, nodigt de eenvoud van Vivaldi’s benadering van de seizoenen ons ook uit om over de seizoenen na te denken vanuit heel eenvoudige elementen: de zon, warmte, koude, het dierenrijk, water, wind, planten. ‘Dit zijn de seizoenen, er zijn er vier. Als we hier nog maar twee seizoenen over hebben, wil dat zeggen dat we met een probleem zitten.’ We weten en voelen allemaal wat er aan de hand is. Dat Vivaldi in het Middellands Zeegebied woonde is ook belangrijk voor mij. Daar kom ik ook vandaan, en ik hou enorm van de regio en al wat er is gecreëerd. We hebben er een verleden vol schoonheid, maar ook vol catastrofes en onrechtvaardigheid. Het is belangrijk om deze muziek ook vanuit het perspectief van de regio te bekijken.
Anne Teresa De Keersmaeker – Dans is niet alleen de belichaming van feest en troost, maar ook van reflectie. We kunnen vragen stellen zonder daarom expliciete uitspraken te doen. De tijd waarin we leven is zo complex, zo vol extremen, dat vragen stellen misschien wel het enige is dat we kunnen doen. Wat voor verleden kunnen we ons herinneren? Wat voor toekomst stellen we ons voor? Deze muziek is natuurlijk meer dan 300 jaar geleden op papier gezet. En toch zat ze voor ons nog vol verrassingen. Ze verbeeldt de mens als alleen, angstig en machteloos tegenover de natuur. Het onderwerp is heel eenvoudig, het is iets dat iedereen kan herkennen. Maar tegelijkertijd is het multidimensionaal. De muziek is gelaagd, zowel technisch als wat het achterliggend verhaal betreft, in de representatie van de natuur en hoe de tijd en ruimte worden georganiseerd.
Radouan Mriziga – Die lagen worden hulpmiddelen die Anne Teresa en ik kunnen delen met elkaar, met de performers, en uiteindelijk met het publiek. Er is ook een belangrijk emotioneel aspect aan verbonden. Het is bijna ‘storytelling’.
Amandine Beyer – De vele lagen getuigen van de generositeit van Vivaldi: hij biedt zowel muzikanten als luisteraars enorm veel aansluitingspunten. De muziek is uitnodigend en biedt ruimte voor vragen. Pas in de jaren 1930 werd het stuk plots een hit: het werd toen (her)ontdekt en was meteen extreem populair. Voor mij heeft het nog niets van zijn frisheid en kracht verloren. Het zit vol met muzikale special effects. De manier waarop Vivaldi vogels tot leven bracht, is nog altijd doeltreffend al horen we vandaag veel minder vaak echte vogels. We hadden het erover dat veel delen van De vier jaargetijden in mineur zijn geschreven. Dat zorgt dat er meer spanning in het stuk zit, in vergelijking met majeur, wat toch veel vrolijker is.
Anne Teresa De Keersmaeker – Dit is totaal niet wat ik me bij deze muziek had voorgesteld. Die is heel uitbundig, er zit een vitale kracht in, maar ze roept een vreemd, ongewoon kleurenpalet op.
Radouan Mriziga – Dat is wat het zo interessant maakt. Als je deze muziek tegenkomt, dan wekt die bepaalde gevoelens op – omdat je ze al eerder hebt gehoord. En als je meer aan het analyseren gaat, ontdek je de verhalen, de teksten die Vivaldi erbij schreef. Zo krijg je een heel ander soort relatie. Als je dan ook wat aandachtiger naar de partituur kijkt, en ziet dat er meer mineur dan majeur in zit, verandert die relatie opnieuw. Daarna kom je erachter dat elk concerto in drie delen is ingedeeld, enzovoort. We blijven maar op nieuwe lagen stoten. Door in te zoomen op al deze lagen, kunnen we handvatten vinden om de muziek van Vivaldi los te koppelen van de clichés, en vanuit een ander perspectief te bekijken.
Anne Teresa De Keersmaeker – Het is fascinerend dat Vivaldi eigenlijk niet zo heel dicht bij de natuur stond. Hij woonde in Venetië. Hij was een stadsmens. Vivaldi schreef deze muziek in Mantua, toen hij even buiten de stad verbleef. Dit nodigt uit tot reflectie over onze relatie met de natuur. Als Vivaldi van buitenaf naar de natuur keek, heeft hij die op een fascinerende manier kunnen neerzetten. Wat voor statement maakt hij over de vier seizoenen? Er zitten bijvoorbeeld veel representaties van wind in de compositie, veel stormen. Dit is niet het verzachtende beeld van de natuur dat zo typisch was in het romantische tijdperk – dit is een gewelddadige natuur. De muziek zit letterlijk vol turbulente energie. Water, wind, vuur: alle elementen zijn aanwezig. De muziek belichaamt de natuur alsof Vivaldi er deel van uitmaakte. Zoals je wel weet, ben ik geobsedeerd door cirkels, spiralen, ellipsen en vortexen. Vooral in Zomer en Winter nodigt de muziek uit tot draaien. In de natuur draait alles: de wind, de oceanen, de sterren, het melkwegstelsel ... Alles is cyclisch. Met openen en weer sluiten. De vier jaargetijden belichaamt dit.
Amandine Beyer – Het is erg kosmisch. De muziek belichaamt dat openen en weer sluiten. Vivaldi was zich zeer bewust van de natuur om hem heen. Hij moet versteld hebben gestaan van de schoonheid, de kracht en de hevigheid van de natuur. We kunnen ervan uitgaan dat hij de soloviool zelf voor zijn rekening nam. De techniek, de expressie, het gebruik van harmonie, de manier van schrijven – het staat allemaal ten dienste van de beelden en de verhaallijn. In de tijd van Vivaldi werd de viool beschouwd als de absolute koning van de instrumenten, omdat het zo’n krachtig muziekinstrument was dat alle andere instrumenten kon nabootsen: trompet, orgel, de menselijke stem en elementen uit de natuur zoals vogels en andere geluiden. In deze compositie wordt de viool bijna een soort synthesizer. Vivaldi zette volop in op dit idee. Hij was een zeer bekwame violist, maar zijn voorstelling van de natuur was ook enorm dramatisch. Hij schreef in die tijd ook opera’s en ging graag naar het theater. Hij observeerde de natuur en maakte er iets theatraals van. Hij heeft duidelijk plezier beleefd aan De vier jaargetijden.
Radouan Mriziga – Meestal is de muziek niet mijn uitgangspunt. Ik doe het eigenlijk omgekeerd. Ik hou van muziek, en ik werk natuurlijk veel met muziek, maar op een bepaald moment neem ik die helemaal weg. Meestal blijft er maar een hint van over. Daarom vind ik het interessant om met muziek te werken zoals Anne Teresa dat doet, en om te horen hoe Amandine de compositie van Vivaldi analyseert. Ik hoor alleen ritmes, ik concentreer me op wat er verborgen zit in de muziek: de pulsaties en ritmes onder het oppervlak. Zo komt muziek bij mij binnen, via ritmes. Voor mij hoeft het hele muziekstuk bijvoorbeeld niet te horen te zijn tijdens de performance. Misschien hoeft het er zelfs helemaal niet te zijn. Dat is ook een manier om de muziek te benaderen.
Anne Teresa De Keersmaeker – Radouan en ik wilden dit werk samen maken, samen alle aspecten ervan ontwikkelen: de choreografie, muziek, kostuums, belichting en set. Maar toen we ermee aan de slag gingen, beseften we dat het essentieel was om ook voor elk van ons een aparte ruimte te creëren, waar we ons eigen ding konden doen. We houden elkaars creatieve proces in de gaten. En dan zien we wel of en hoe onze parallelle lijnen elkaar op termijn weer kruisen. Dat ontdekken we later nog.
Radouan Mriziga – We hadden het al over natuur, over het kosmische. Ik ben geïnteresseerd in het idee dat Vivaldi gewoon iets over de natuur kanaliseerde. Voor mij maakt hij deel uit van de natuur. Wij op onze beurt kanaliseren ook iets, aan de hand van deze muziek. Dat hoeft niet per se onze visie te zijn over hoe de dingen zouden moeten zijn. In onze gesprekken hebben we het over onze relatie tot het leven, de natuur, de kosmos en het spirituele.
Anne Teresa De Keersmaeker – We hebben een gedeelde passie voor geometrie, en voor de spirituele dimensie van de natuur. Ik denk dat natuur en spiritualiteit in wezen hetzelfde zijn. Er is een hele reeks mogelijke benaderingen: van puur wetenschappelijke observatie enerzijds, heel rationeel en analytisch, tot een holistische spirituele ervaring anderzijds, waar zowel ons lichaam als onze geest, onze ziel, deel van uitmaakt. Ik ben geïnteresseerd in religie als een spirituele, verenigende, kosmische kracht, en de notie dat we deel uitmaken van iets dat onszelf overstijgt. Ik geloof dat we daar in deze tijden, en het zijn extreme tijden, echt nood aan hebben. Ik zet volop in op schoonheid en harmonie. Harmonie in de zin van wat werkt, wat functioneert, en niet als esthetische of morele waarde. Dat is wat vandaag meer dan ooit op het spel staat. Hoe kunnen we met acht miljard mensen overleven op deze planeet? Hoe gaan we die delen? Hoe kunnen we de lucht en het water delen? Hoe kan de natuur dit allemaal overleven? Hoe zorgen we voor de dieren, de bomen, de natuurlijke grondstoffen? Hoe kunnen we van onze superieure positie afstappen en niet meer doen alsof we alleenheersers op aarde zijn?
Radouan Mriziga – Ik ben het ermee eens dat we het heden op dit moment niet puur intellectueel kunnen benaderen. We hebben nood aan het intellectuele, het fysieke en het spirituele. Ik denk dat deze ervaring in het bijzonder – analyseren, maken, beleven – op dit moment heel belangrijk is.
Brussel, 8 februari 2024
in the dream the sun has no teeth
it waits for no one
the earth is an empty thing, and i wander through it searching
for a marker
i mine and wait
my body is limp and heavy and scaled, like a dead fish
the sea is an emptied mountain, the salmon speak to me, their
eyes glazed,
below the horizon there is a mountain of salt
next to it a mountain of octopi tentacles in the air, as if in prayer
it is the height of mid winter and the sun won’t set
it scorches the ground,
each day is the length of a hundred days, and i sit on the earth
and wait for the night
the earthworms wait with me, we glisten like jewels -
we glisten like jewels,
and wait for the harvest
it doesn’t come
and so the birds come,
in their masses and together we gather bones, / we name them
for the ancient gods/
our found fossils
when night finally falls, dust rises from the ground, it lingers at
the wells and makes breathing impossible
i remember the first people their lungs their water marked faces /
they are buried now / they are long gone
the moon appears in its pale shroud -and tells me to perform a
ritual for the old seas, and so i name and call them, and they
come to me, lapping at my ankles the indian, the atlantic, the
baltic
and i am less alone
they soothe my aching limbs, and i shut my eyes
when i was first born, i was named after the sun /
god said let there be light and so i was / an
isotope /
a comet streaking the sky, i collapsed onto earth
i caused wildfires - forgive me / i am trying to salvage the soil
now / i am trying to stop it from becoming a cemetery /
the dark came back and swallowed us and with it the light
i tethered my organs - and told myself to stay
stay like the fragile gazelle hoping for a new day/ last of its kind
/ stay - like a seedling / waiting for the sun / i tilt in its direction
i circle it / and worship
i stay on earth, waiting for the fieldmouse
i call back the dead
i am, the salvage, i was waiting for
spring, i was waiting for, rain, i was waiting for
i am the land i am the ocean waiting to wake
Giunt’ è la Primavera e festosetti
La Salutan gl’ Augei con lieto canto,
E i fonti allo spirar de’ Zeffiretti
Con dolce mormorio scorrono intanto:
Vengon’ coprendo l’ aer di nero amanto
E Lampi, e tuoni ad annuntiarla eletti
Indi tacendo questi, gl’ Augelletti;
Tornan’ di nuovo al lor canoro incanto:
E quindi sul fiorito ameno prato
Al caro mormorio di fronde e piante
Dorme ’l Caprar col fido can’ à lato.
Di pastoral Zampogna al suon festante
Danzan Ninfe e Pastor nel tetto amato
Di primavera all’ apparir brillante.
Spring has arrived merrily
the birds hail her with happy song
and, meanwhile, at the breath of the Zephyrs,
the streams flow with a sweet murmur:
thunder and lightning, chosen to proclaim her,
come covering the sky with a black mantle,
and then, when these fall silent, the little birds
return once more to their melodious incantation:
and so, on the pleasant, flowery meadow,
to the welcome murmuring of fronds and trees,
the goatherd sleeps with his trusty dog beside him.
To the festive sound of a shepherd’s bagpipe,
nymphs and shepherds dance beneath the beloved roof
at the joyful appearance of spring.
Sotto dura Staggion dal sole accesa
Langue l’ huom, langue ’l gregge, ed arde il Pino;
Scioglie il Cucco la Voce, e tosto intesa
Canta la Tortorella e ’l gardelino.
Zeffiro dolce spira, mà contesa
Muove Borea improviso al suo vicino;
E piange il Pastorel, perche sospesa
Teme fiera borasca, e ’l suo destino;
Toglie alle membra lasse il suo riposo
Il timore de’ Lampi, e tuoni fieri
E de mosche, e mossoni il stuol furioso!
Ah che pur troppo i suoi timor son veri
Tuona e fulmina il Ciel e grandioso
Tronca il capo alle spiche e a’ grani alteri.
Beneath the harsh season inflamed by the sun,
Man languishes, the flock languishes, and the pine tree burns;
the cuckoo unleashes its voice and, as soon as it is heard,
the turtle dove sings and the goldfinch too.
Sweet Zephyrus blows, but Boreas suddenly
opens a dispute with his neighbour,
and the shepherd weeps, for he fears
a fierce storm looming – and his destiny;
the fear of lightning and fierce thunder
and the furious swarm of flies and blowflies
deprives his weary limbs of repose.
Oh alas! His fears are only too true.
The sky thunders, flares and with hailstones
severs the heads of the proud grain crops.
Celebra il Vilanel con balli e Canti
Del felice raccolto il bel piacere
E del liquor de Bacco accesi tanti
Finiscono col sonno il lor godere
Fà ch’ ogn’ uno tralasci e balli e canti
L’ aria che temperata dà piacere,
E la Staggion ch’ invita tanti e tanti
D’ un dolcissimo Sonno al bel godere.
I cacciator alla nov’ alba à caccia
Con corni, schioppi, e canni escono fuore
Fugge la belua, e seguono la traccia;
Già sbigottita, e lassa al gran rumore
De’ schioppi e canni, ferita minaccia
Languida di fuggir, mà oppressa muore.
The peasant celebrates in dance and song
the sweet pleasure of the rich harvest
and, fired by Bacchus’ liquor,
many end their enjoyment in slumber.
The air, which fresher now, lends contentment,
and the season which invites so many
to the great pleasure of sweetest slumber,
make each one abandon dance and song.
At the new dawn the hunters set out on the hunt
with horns, guns and dogs.
The wild beast flees, and they follow its track;
already bewildered, and wearied by the great noise
of the guns and dogs, wounded,
it threatens weakly to escape, but, overwhelmed, dies.
Aggiacciato tremar trà neri algenti
Al severo spirar d’ orrido Vento,
Correr battendo i piedi ogni momento;
E pel soverchio gel batter i denti;
Passar al foco i di quieti e contenti
Mentre la pioggia fuor bagna ben cento
Caminar sopra ’l giaccio, e à passo lento
Per timor di cader gersene intenti;
Gir forte sdruzziolar, cader à terra
Di nuove ir sopra ’l giaccio e correr forte
Sin ch’ il giaccio si rompe, e si disserra;
Sentir uscir dalle ferrate porte
Sirocco Borea, e tutti i Venti in guerra
Quest’ é ’l verno, mà tal, che gioja apporte.
To shiver, frozen, amid icy snows,
at the harsh wind’s chill breath;
to run, stamping one’s feet at every moment;
with one’s teeth chattering on account of the excessive cold;
to pass the days of calm and contentment by the fireside
while the rain outside drenches a hundred others;
to walk on the ice, and with slow steps
to move about cautiously for fear of falling;
to go fast, slip, fall to to the ground;
to go on the ice again and run fast
until the ice cracks and breaks open;
to hear, as they sally forth through the iron-clad gates,
Sirocco, Boreas, and all the winds at war.
This is winter, but of a kind to bring joy.
---
Engelse vertaling: Paul Everett
Vivaldi, The Four Seasons and other concertos, opus 8
Cambridge University Press, 1996, p.72-75
Na Mozart / Concert Arias werkt Anne Teresa De Keersmaeker opnieuw samen met de dansers van Opera Ballet Vlaanderen voor de herneming van een iconisch stuk. Rain is een choreografie uit 2001 waarin twee van haar grote liefdes samenkomen: pure dans en de minimalistische muziek van Steve Reich. Op de pulserende tonen van Reich ontvouwt zich een indrukwekkende opeenvolging van virtuoze dansfrasen.
Choreografe Femke Gyselinck en B’Rock Orchestra brengen drie dansers, twee zangers en zeven muzikanten samen om gestalte te geven aan verschillende vormen van eenzaamheid. Dat doen ze met muziek uit verschillende eeuwen: van Bach en Krieger over Mahler tot nieuw werk van Hendrik Lasure.
Anne Teresa De Keersmaeker creëert en danst een duet met aanstormend talent Solal Mariotte. Vanuit een gedeelde interesse in chanson exploreren ze in deze creatie de melodieën, stemmingen, narrativiteit en gebaren die dit muziekgenre kenmerken. In 2002 creëerde De Keersmaeker haar tweede danssolo, Once, op muziek van de Amerikaanse folkzangeres Joan Baéz. In Creation 2025 krijgt dit traject een vervolg, en verkent ze samen met Mariotte het potentieel en de uitdagingen van het choreograferen op songs.
