The Rise / Eva Reiter, Michiel Vandevelde & Ictus

Michiel Vandevelde (BE) studeerde dans en choreografie aan P.A.R.T.S. in Brussel. Hij is actief als choreograaf, curator, schrijver en redacteur. Momenteel is hij curator bij het kunstencentrum DE SINGEL in Antwerpen. Eerder werkte hij als freelancer voor Extra City Kunsthal, Het Bos, Bâtard Festival en Precarious Pavilions. Zijn artistieke werk wordt in heel Europa gepresenteerd en ondersteund door onder andere de Münchner Kammerspiele, Kaaitheater, Concertgebouw Brugge/Dans in Brugge, Platform-K, PACT Zollverein, Wiener Festwochen, steirischer herbst, STUK, Viernulvier en Theater Neumarkt. Van 2017 tot 2021 was hij artist in residence bij Kaaitheater in Brussel. In 2021-2022 was hij ‘Creative Ambassador’ van de stad Leuven. In zijn werk onderzoekt hij de elementen die de hedendaagse publieke ruimte vormgeven of belemmeren. Hij verkent sociale, economische en culturele alternatieven en daagt dominante logica’s en organisatievormen uit. Vandevelde ontwikkelt diverse projecten, zowel in de publieke ruimte als binnen de podiumkunsten en kunstinstellingen. Hij is sinds vorig seizoen en tot het einde van dit seizoen Maker van Dans in Brugge.

Eva Reiter (AT) studeerde blokfluit en viola da gamba aan de Universiteit voor Muziek en Podiumkunsten in Wenen en het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam. Ze behaalde in 2006 beide masterdiploma’s, met een focus op hedendaagse compositie. Als musicus, componist, docent, artistiek adviseur en curator is Eva een veelzijdige kunstenaar. Ze geeft lezingen over oude muziek en compositie op diverse internationale platforms, zoals ARCO - Art Research and Creation (Marseille), Voix Nouvelle Academy Royaumont, en Bludenzer Tage zeitgemäßer Musik. Daarnaast doceert ze compositie en experimentele improvisatie aan de Universiteit voor Muziek en Kunst van de Stad Wenen. Eva is actief als solist en werkt samen met diverse oude muziek- en hedendaagse ensembles, zoals Klangforum Wien. Sinds 2015 is ze ook artistiek adviseur van het  ensemble Ictus . Als bekroonde componist zijn haar werken uitgevoerd op vooraanstaande festivals zoals Transit, Ars Musica, ISCM World New Music Festival, Generator, Wien Modern, en het Kunstenfestivaldesarts in Brussel. In het seizoen 2019/20 was Eva Reiter ‘artist in residence’ bij de Elbphilharmonie Hamburg en het Wiener Konzerthaus.

Ictus (BE) is een Brussels ensemble voor hedendaagse muziek. Opgericht in 1994 als live-band voor het dansgezelschap Rosas in een tijd waarin ensembles zich als mini-orkesten met virtuoze solisten profileerden, komt Ictus vandaag op als een collectief van creatieve muzikanten die zich toeleggen op experimentele muziek in de breedste zin van het woord: geschreven muziek, geluidskunst, improvisatie en elektronica. Ictus is een door artiesten gestuurde structuur bestaande uit een 30-tal mensen verspreid over drie generaties. Ictus is een vaste partner geworden van talrijke curatoren, choreografen en grootschalige gezelschappen zoals Brussels Philharmonic en Collegium Vocale Gent en ontwikkelt zijn eigen projecten in verschillende formats. Ictus heeft een eigen Youtube-kanaal en een rijk gedocumenteerd webarchief, ictus.be, met bijna 300 projecten. Daarnaast leidt Ictus ook een masterprogramma aan de School of Arts van Gent.

Ruben Grandits (AT) groeide op in Nieder-Österreich en heeft zijn wortels in zowel de horende als de niet-horende cultuur. Momenteel studeert hij grafisch design aan de Weense Kunstschool. Als acteur trad hij al op in het Weense Burgtheater in Stadt der Affen van Lies Pauwels. In zijn werk onderzoekt Ruben thema's zoals de vier elementen - vuur, water, lucht, steen - tegenstellingen, en de strijd tussen goed en kwaad, wijsheid en ontwikkeling. Van kinds af aan tekent hij zijn fantasieën, zowel op papier als op huid. Zijn liefde voor expressieve gezichtsuitdrukkingen en gedetailleerde beelden komt tot uiting in zijn werk, dat woordloos is. 'Al mijn kunst is woordeloos, geboren uit mijn dove stilte; sterk en onbedwingbaar.'

Maris Pajuste (EE) is een Estse vocaliste gevestigd in Brussel. Ze is actief als solist en ensemblezangeres, met een sterke focus op hedendaagse performance. Haar voornaamste focus betreft het samenwerkingsverband tussen performer en componist. Ze studeerde eerst muziekwetenschap en behaalde haar bachelor aan de Estonian Academy of Music and Theatre. Vervolgens vervolgde ze haar studies in Berlijn. In 2015 begon ze haar opleiding Klassieke Zang aan Codarts University of Arts bij Charlotte Riedijk. In 2021 behaalde ze haar masterdiploma aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen bij Anne Cambier. Gespecialiseerd in hedendaagse muziek voltooide ze in 2023 de Ictus Academy (MANAMA-masterprogramma) aan het KASK Conservatorium in Gent. Ze is medeoprichter van het hedendaagse muziekcollectief TUUM.

De poëzie van gebarentaal

In The Rise, een experimentele opera zoals de makers het zelf noemen, dagen componist Eva Reiter (verbonden aan Ictus) en choreograaf Michiel Vandevelde ons uit om de grenzen tussen muziek, dans en gebarentaal te herzien. Ruben Grandits, een dove performer, brengt de poëzie van Nobelprijswinnares Louise Glück (1943-2023) tot leven via internationale gebarentaal. Negen andere performers vertalen zijn woorden naar beweging en klank, een belichaming van taal in harmonie.

Het vertaalproces bleek complex, vooral door de aard van gebarentaal, die concrete beelden vereist. Reiter vertelt: 'Het vergde een team van vijf mensen om de gedichten van Glück naar gebarentaal te vertalen. De samenwerking tussen dove en horende vertalers was cruciaal, vooral bij het vertalen van metaforen, die moeilijk direct in gebaren om te zetten zijn. De noodzaak om visuele beelden te creëren maakte het onvermijdelijk om scherpe keuzes te maken in de vertaling van de poëzie naar gebarentaal. Op een bepaalde manier brengen we dus Grandits' verbeelding op scène,' zegt Reiter. 

Averno – De poort tussen twee werelden

In The Rise brengen Michiel Vandevelde en Eva Reiter de poëzie van Louise Glücks Averno naar een nieuw terrein, waar de grenzen tussen leven en dood, muziek en beweging vervagen.  De titel van Glücks bundel verwijst naar het Lago d'Averno, een kratermeer nabij Napels dat door de Romeinen werd beschouwd als de toegang tot de Onderwereld. Het verbindt én scheidt twee werelden: die van de levenden en de doden. Deze dubbelzinnigheid weerspiegelt zich in The Rise, waarin de scheidingslijn tussen het aardse en de onderwereld vervaagt. Rond de woorden van Glück ontstaat een muzikaal-choreografisch landschap, waarin Grandits als dirigent-verteller negen performers begeleidt die zowel dansen als muziek maken. Op het podium verschijnen de performers als entiteiten in Grandits fantasiewereld. Ze bewegen tussen de onder- en bovenwereld en belichamen de dualiteit van de ziel – geworteld in de wereld, maar steeds ook verbonden met de dood. 

'Michiel Vandevelde en Eva Reiter brengen de poëzie van Louise Glücks Averno naar een nieuw terrein, in een muzikaal-choreografisch landschap.'

The Rise – een transformerend muzieklandschap

The Rise haalt elementen uit de vroegste renaissance-opera's, waar de vertelling van het verhaal centraal stond. Grandits neemt hierin de rol van ceremoniemeester op en vertelt het libretto in gebarentaal, wat de bron vormt voor beweging en geluid. Naast Grandits zien we vier dansers, vier muzikanten, en één zangeres wiens rollen naadloos in elkaar overvloeien. Terwijl de verschillende dimensies van de voorstelling zich onthullen, versmelten beweging, geluid, taal en zang tot een organisch geheel.

Michiel Vandevelde geeft een inkijk in de bouw van The Rise: 'We werken met een soort oude Italiaanse scenografie, waarbij verschillende gordijnen telkens een nieuw deel van het verhaal onthullen.' Dit verwijst naar de gebruikelijke techniek in die tijd, waarbij het podium was opgebouwd uit lagen van gordijnen die elk een nieuwe scène of wereld representeren. In The Rise wordt met deze techniek geëxperimenteerd. 'We werken met reflecterende en transparante materialen, die aan de ene kant je eigen verbeelding weerspiegelen, maar ook geïnterpreteerd kunnen worden als een spiegel van je verlangens, wat je gelooft of sociale constructen waaraan je onderhevig bent. Tegelijkertijd fungeren ze ook steeds als een poort naar een andere wereld. De visuele elementen reflecteren de interne psychologie van Grandits. Vandevelde: 'Het podium opent zich laag voor laag en onthult verschillende 'werelden' die de fantasie van Grandits weerspiegelen.'

'Ruben Grandits vertelt het libretto in gebarentaal, wat de bron vormt voor beweging en geluid.'

Hoe taal muziek en dans wordt 

Speciaal voor The Rise legde Reiter zich toe op het ontwerpen van een reeks unieke en opvallende instrumenten met als doel gebarentaal om te zetten in geluid. Een voorbeeld van zo'n instrument is een houten vloer waarin microfoons zijn geplaatst. Dit instrument reageert op de bewegingen van de performers en zet hun gebaren direct om in geluid. Zo wordt in de voorstelling bijvoorbeeld het gebaar voor 'ziel' uitgevoerd op de vloer, wat zich vertaalt in een specifiek geluid. 

De instrumenten zijn niet alleen technisch innovatief, maar dragen ook een collectief element in zich. Dit wordt bijvoorbeeld geïllustreerd met de fluitboom. Reiter beschrijft hoe dit instrument, dat over het podium kan bewegen, alleen echt betekenis krijgt als het collectief bespeeld wordt: 'Het toont zijn kracht en expressie pas wanneer meerdere performers samenwerken om het te bespelen.'

Ook de dans in The Rise vloeit voort uit de gebarentaal van Grandits. Dans wordt zo een levendige dialoog tussen betekenis en abstractie. Aure Wachter, danseres en in The Rise ook voor het eerst muzikant, reflecteert op het proces van het vertalen van gebaren naar beweging. Ze vertelt: “Ruben leerde ons zinnen in gebarentaal, die we vervormden – uitrekken, versnellen, vertragen, spelen met ritme en kwaliteiten. We bleven er echter altijd op letten dat de betekenis van elke beweging duidelijk en leesbaar bleef. Heel fascinerend is hoe door dit proces de poëzie, beweging en muziek echt samensmelten, de poëzie wordt bijna een tastbare ervaring.'

Louise Raes

Met Transitional Dance creëerde Michiel Vandevelde voor ons festival Spring is in the air een nieuw gedanst overgangsritueel, als een soort antwoord op de vraag 'hoe dans je van het ene ‘levensseizoen’ naar het andere?' De eerste editie op 22 maart was een groot succes. Vanaf nu wordt het ritueel elke maand bij zonsondergang herhaald. Vervoeg jij de groep? Danservaring is niet vereist, enthousiasme en zin voor verbondenheid wel. En ook kijken mag. 

Noteer deze data in je agenda als je zin hebt om mee te doen: 

• ma 28 apr 2025 - 21.00
• ma 26 mei 2025 - 21.43
• ma 30 jun 2025 - 22.03
• ma 28 jul 2025 - 21.36
• ma 25 aug 2025 - 20.42

Locatie:
Jan Van Eckplein in de Brugse binnenstad