Tentoonstelling Mario Del Curto (14.05–28.08)

Steden

‘Tot voor kort was de samenleving in essentie ‘aards’ ... Grootgrondbezitters bezaten enorme landgoederen die ze deelden met de geestelijkheid, en ‘onder’ hen leefde een bevolking van boeren, ambachtslieden en kleine handelaars. De heren bewoonden steden en omringden hun weelderige optrekjes met uitgestrekte parken en tuinen; in het geval van de Engelse tuinen voornamelijk een heraanleg van bestaande groene ruimtes, in het geval van de Franse tuinen voornamelijk de aanleg van complexe geometrische structuren.

Lange tijd bleven deze tuinen privé (sommige zijn dat nog steeds) en de samenleving zou moeten wachten op toegang tot deze ruimtes tot het midden van de 19e eeuw, toen de sociale democratisering parken en stadstuinen deel liet uitmaken van het publieke domein.

Deze gebieden waren te vinden in het hart van de steden, die allemaal een radicale transformatie ondergingen als gevolg van de Industriële Revolutie. Die omwenteling lokte honderdduizenden plattelandsbewoners naar de steden en veranderde de arme boer in een werkende proletariër. Ook de status van de tuin verschoof: arbeiderstuinen verschenen nu net buiten de stadsmuren terwijl openbare parken zich erbinnen ontwikkelden.

In sommige steden ontstonden enorme groene gebieden, zoals Central Park in New York. Vele van deze stadsparken hadden evenwel weinig plantendiversiteit en hun stijl werd vaak ingegeven door economische overwegingen – de snelle ontwikkeling van het kapitalisme liet zich overal voelen.

Impliciet kwam ook de scheiding van mens en natuur tot uiting, net als een vrij passief wereldbeeld van de stedenbouwkundige autoriteiten, stadsplanners en architecten ten opzichte van de bevolking. Betonnen voetpaden, bloemenperken, grasvelden – en bijgevolg ook het dagelijkse leven – zouden worden opgefleurd met – in het beste geval – een drietal soorten bomen of struiken.

Maar niet alles is verloren. Met de ontwikkeling van het huidige milieubewustzijn, begint een nieuwe aanpak wortels te krijgen in de stad.

Het belang van een grote(re) plantendiversiteit begint te dagen, en de verdwijning ervan op grote schaal wordt opgemerkt.

Op persoonlijk niveau zijn burgers zich nu bewust van – en steeds meer betrokken bij – de aanleg van groente- en bloementuinen.

Een nieuwe generatie stadsplanners heeft deze bewustwording geïntegreerd in het uittekenen van een stad en stedelijke woningbouw.

Aan de voet van grotere bomen in parken en straten groeien steeds meer eetbare of wilde planten.

In de rijkere steden verlangt men van de omgeving niet langer dat ze eerder de mens dient dan de natuur. Er ontwikkelt zich een nieuwe filosofie, met een toekomstbeeld waarin de groei van levende wezens voorrang krijgt op kapitalistische vooruitgang. Dat doorgedreven kapitalisme genereert immers niet enkel sociale instabiliteit maar bewerkstelligt ook de snelle vernietiging van ecosystemen.’

Vavilov

In het Rusland van eind 19e eeuw, onder tsaar Nicolaas II, begon het idee van een zaadbank te rijpen. Er zou een Bureau voor Toegepaste Plantkunde komen, verantwoordelijk voor de studie van alle in Rusland gekweekte planten. Dit instituut zou de eerste zaadbank ter wereld worden, en stond onder leiding van Nikolai Vavilov.

Vavilov was erg aangegrepen door de verwoestende hongersnoden in Rusland en was enorm op zijn hoede voor een mogelijke mondiale catastrofe die de mensheid op een dag zou beroven van haar rijke en essentiële biodiversiteit. Vavilov stond te boek als een onvermoeibare werker die zich omringde met de beroemdste wetenschappers en genetici van het begin van de 20e eeuw.

Gesteund door Lenin reisde hij zowel door Rusland als over de hele wereld om een zo groot mogelijke collectie voedselplanten te verzamelen – een collectie die rijk genoeg was om het plantenerfgoed van de wereld te herstellen in geval van een verlies aan biodiversiteit.

Hij organiseerde meer dan 140 expedities in 65 landen en verzamelde, samen met zijn team, 250.000 soorten in de vorm van zaden en levende planten, en evenveel in herbaria.

Toen stierf Lenin en werd hij opgevolgd door Stalin. Tussen die laatste en Vavilov ontstond grote onenigheid toen Vavilov weigerde om de ideologie van bioloog en landbouwkundige Trofim Lysenko te volgen. Vavilov bleef de Mendeliaanse genetica en het principe van natuurlijke selectie aanhangen, waarop Stalin hem beschuldigde van het falen van het vijfjarenplan voor de landbouw, en hem in 1940 liet arresteren.

Hij werd ter dood veroordeeld, maar vroeg zijn straf om te zetten in levenslange opsluiting, zodat hij zijn laatste boeken kon schrijven.

In 1943 stierf Nikolai Vavilov de hongerdood in de kelders van de gevangenis van Saratov, op 40 kilometer van zijn huis.

Tijdens zijn leven maakte Vavilov van zijn Instituut de belangrijkste zaadbank ter wereld. Wetenschappers die zijn werk kennen, schatten hem even hoog in als Darwin. In 1919 stelde Vavilov zijn theorie over de immuniteit van planten op. In 1920 formuleerde hij zijn wet van homologe series in genetische mutatiegevoeligheid.

Op vandaag heeft het Vavilov Instituut meer dan 350.000 zaadsoorten in zijn collecties, en hetzelfde aantal in herbaria. 80% van de variëteiten die in het Instituut worden bewaard, is nergens anders ter wereld te vinden.