Column Alicja Gescinska – Het mysterie van muziek

Toen Jeroen Vanacker me vroeg of ik de seizoensdenker van het Concertgebouw wilde worden, moest ik niet lang twijfelen. Nochtans is twijfelen de kerntaak van de filosoof. Muziek is me als mens en filosoof erg dierbaar en interesseert me mateloos. Daarin ben ik geen uitzondering. Heel wat denkers hebben zich over de betekenis van muziek gebogen. Muziek is namelijk een wezenlijk aspect van de condition humaine. Volgens Nietzsche zou het leven zonder muziek een vergissing zijn. Mij lijkt een leven zonder muziek veeleer ondenkbaar.

Kan muziek tot oorlog leiden of kan het bijdragen tot vrede? Brengt het iets goeds in ons naar boven, kan het ons gedrag sturen? Hoe? Soms graaft de filosoof dieper door schijnbaar simpele vragen te stellen, maar net die vragen zijn de moeilijkste. Wat is muziek? Dat lijkt iets vanzelfsprekends. De meeste mensen herkennen zonder moeite muziek wanneer ze het horen. Maar het verklaren van wat vanzelfsprekend is, is vaak een grote uitdaging. Is muziek hetzelfde als geluid? Natuurlijk kan niet elk geluid als muziek gekwalificeerd worden. En hoe zit het dan met de stilte tussen twee klanken? Volgens Mozart zat muziek immers precies daarin: niet in de noten, maar in de stilte ertussen.

Stilte is een wezenlijke component van de muziek. Een melodie heeft een begin en een einde, we horen een beweging, maar wat beweegt er? Er beweegt geen echt object in de fysieke ruimte en toch horen we een beweging tussen bijvoorbeeld mi klein en is klein. Maar de melodie is niet gelijk aan het geluid, want de stilte tussen de noten is even cruciaal om die beweging mogelijk te maken.

Hoe die beweging te vatten is, zal ons steeds ontglippen. Muziek valt niet in een formule of definitie te gieten. En dat is maar goed. Leonard Bernstein citeerde ooit instemmend Einstein dat het mooiste in het leven het mysterieuze is. ‘Waarom willen zovelen de schoonheid van muziek dan verklaren en ons zo ontdoen van haar mysterie?’, aldus Bernstein. Muziek moet eerder ervaren dan verklaard worden. Hoe belangrijk het opwerpen van vragen over muziek ook is, net zo belangrijk is het soms onbeantwoord laten van die vragen.

Alicja Gescinska is doctor in de filosofie en maakt sinds haar filosofisch pleidooi De verovering van de vrijheid (2012) naam als een van de belangrijkste jonge intellectuelen in Vlaanderen en Nederland. Ze schrijft geregeld columns, opiniestukken en essays voor kranten en tijdschriften.

za 16 sep 2017
Alicja Gescinska, Emilie Lauwers en Tmesis Metamorfose in muziek, filosofie en beeldende kunst
Tickets & info: http://bit.ly/2v3QnnF