Het levenslicht van Bach - Interview met Clara Pons

Als muziek en film elkaar ontmoeten, dan moet de muziek vaak in de pas lopen: als toemaatje bij het visuele verhaal. Beeldenmaakster en cineaste Clara Pons doet het omgekeerd. Ze vertrekt vanuit wat de muziek vertelt, zoekt naar verborgen betekenislagen en laat die spreken in stille verhalen vol emotie. Samen met Philippe Herreweghe duikt ze deze keer in de muziek van Bach. Wat kan Bach ons vandaag nog vertellen? Welke gevoelens delen we werkelijk met deze diepreligieuze cantor? Clara Pons zoekt het uit, samen met topacteurs als Josse De Pauw, Sara De Bosschere en Valentijn Dhaenens. Het resultaat zie en hoor je op de Bach Academie.

Hoe is de samenwerking tussen jou en Philippe Herreweghe tot stand gekomen?
Philippe en ik werkten een tijd geleden al eens samen aan Irrsal – Forbidden Prayers. Toen maakte ik een drieluik op symfonische liederen van Hugo Wolf. Ik vertelde in die film het verhaal van een priester die worstelt met het geloof. Net omwille van dat religieuze thema wilde Philippe opnieuw met me samenwerken. Geen van beiden zijn we godsdienstig. Maar als je naar de muziek van Bach luistert dan kan je gewoon niet om religie heen. Wat kunnen wij vandaag met deze muziek vertellen als we diezelfde religieuze gevoelens niet meer bezitten? Dat is iets waar Collegium Vocale Gent echt mee worstelt. Maar dan vraag ik me af: is het echt wel zo dat we die gevoelens kwijt zijn? Of hebben ze vandaag misschien een andere vorm aangenomen?

Hoe kom je vanuit zulke vragen tot een film?
Ik ben op zoek gegaan naar een visueel verhaal dat die gevoelens probeert aan te boren. In de film concentreren we ons op ‘schuld’. Dat is een concept dat als een rode draad door de hele Europese geschiedenis loopt en tegelijk is het iets dat iedereen herkent. Iedereen draagt schuld met zich mee, ten opzichte van zichzelf, van anderen, van de maatschappij. Hoe leef je daarmee? Hoe vind je vertrouwen, hoe vind je troost en steun? De antwoorden op die vragen zijn telkens nieuw, maar de vragen zelf zijn eeuwenoud. 

Vanuit welke muziek zijn jullie vertrokken?
Er zit van alles in. Vooral aria’s en koorstukken. We hebben ons gefocust op muziek die dat gevoel van verlies centraal stelt. Maar dat wil voor mij niet zeggen dat het per definitie treurige muziek is. Hoe Bach dat verdriet transformeerde tot iets dat juist helemaal niet treurig is, dat is ongelofelijk mooi. De dood was in de tijd van Bach veel nabijer dan vandaag. De protestantse cultuur deed je elke dag opnieuw nadenken over de dood. Elke dag moest je bereid zijn om te sterven. Dat zet ook het leven in een ander licht. Daarom ook dat onze film Lebenslicht heet.

Vertelt Lebenslicht een echt verhaal?
Er is een kaderverhaal en er zijn ook echte personages waarmee de kijker zich kan identificeren. We volgen drie generaties, elk met hun eigen vragen en herinneringen. Omdat het een film is zonder tekst, verloopt alles heel anders dan in een ‘klassieke’ film. Sommige beelden kunnen veel langer uitgesponnen worden. De verhaallijn hoeft ook niet zo rechtlijnig te verlopen: er is ruimte voor associaties, flashbacks en mijmeringen. Omdat Bachs muziek zo polyfoon was, ga ik proberen om die meerstemmigheid ook in de film te verwerken. 

Je bent opgeleid als pianiste. Vanwaar kwam je nood om met beelden te gaan werken?
Tijdens mijn studies al pendelde ik heel de tijd heen en weer tussen de cinema en mijn piano. Het is alsof ik altijd tussen twee stoelen val: tussen muziek en beeld. Dat leek lang een defect, tot ik ontdekte dat het juist een kwaliteit is. De eerste projecten die ik heb gedaan, ontstonden vanuit een verlangen om dieper in de muziek te kunnen graven. Ik wilde de teksten beter begrijpen, ik wilde toegang tot die lagen van de muziek die meestal onder de oppervlakte blijven. Beelden zoeken hielp me daarbij.

— Annemarie Peeters

uit het Concertgebouwmagazine dec 2018 - feb 2019