Kan muziek het verleden opnieuw tot leven wekken?

Adornes, een naam die in Brugge zo is ingeburgerd dat je bijna zou vergeten hoe on-Vlaams ze eigenlijk klinkt. En toch was Anselm, de meest tot de verbeelding sprekende Adornes, bijna Brugser dan menig Bruggeling. Genuese roots speelden de familie in een internationaal brandpunt als Brugge blijkbaar geen parten, en boden de stad allicht zelfs interessante opportuniteiten. Het Vlaamse verhaal van de Adornes begint rond 1300 als Opicius Adorno (misschien hier ‘Pieter’ genoemd) zich in Gent vestigt. In Genua behoorde de rijke familie tot de elite van handelaars en bankiers, maar het lijkt erop dat de Adorni eenmaal in Vlaanderen toch niet uit waren op een Brugs filiaal, zoals de Arnolfini, de Portinari, de de’ Medici, of de vele andere ‘naties’ die de reiekades volbouwden met pakhuizen. Opicius en zijn gezin waren noordwaarts getrokken om wortel te schieten.

Waar die loyaliteit precies vandaan kwam, is niet zo duidelijk. Historici hebben gespeculeerd over een band met Gwijde van Dampierre (1226-1305), graaf van Vlaanderen, met wie Opicius nog op kruistocht naar Tunis zou zijn geweest. Hij zou Gwijde en diens zoon Robrecht van Béthune (1249-1322) dan hebben gesteund in de Vlaamse opstand tegen de Franse koning Filips de Schone. Maar hoewel die chronologie wringt met de bronnen, blijft het feit dat Opicius II een Brugse huwde,en als poorter zijn  privileges als buitenlandse handelaar opgaf. In ruil voor hun forse belastingen konden de Adornes plaatsnemen in het stadsbestuur en zo hun positie gaandeweg versterken. De familienaam werd synoniem met ‘vertrouwen’, vooral binnen de aristocratie, waarvan de Adornes trouwens zelf lange tijd geen deel uitmaakten. Het ensemble Into the Winds (11 mei) blaast deze high society tot leven in het Stadhuis.

Op 8 december 1424 krijgen Pieter Adornes en Elisabeth Bradericx een zoon, die ze Anselm noemen. Op dat moment kon niemand voorzien wat een spectaculair leven hem wachtte, maar zelfs als peuter schreef Anselm al geschiedenis: hij zou de eerste steen hebben gelegd van de imposante familiekapel die het domein aan de Peperstraat de bijnaam ‘Jeruzalem’ gaf. Rond de kapel, een replica van de Heilig- Grafkerk in Jeruzalem, groeide een complex met twaalf godshuisjes en een herenhuis, waar de 17e generatie van de familie nu graag bezoekers ontvangt. Ook hier blijft het speculeren, maar misschien schreef Jacob Obrecht zijn Missa Graecorum met paasthematiek (Alamire, 9 mei) voor een speciaal moment in het leven van de Adornes. Anselm woonde zelf iets verderop in het familiebedrijf met opslag en lakenververij aan de Verversdijk, precies waar de Jezuïeten in de 17e eeuw hun klooster bouwden dat nu het Europacollege huisvest. Een veelzeggende buurt: tegenover lag de Schottendijk, achteraan de Schottenplaats, nu respectievelijk Sint-Annarei en Sint-Maartensplein. Toen een boycot in 1467 de Schotse handel stillegde, bleek Anselm Adornes dankzij zijn buitenlandse buren de aangewezen persoon om persoonlijk de Brugs-Vlaamse zaak in Edinburgh te verdedigen. Met succes: vanaf 1470 werd de lucratieve handelsrelatie hersteld. Tijdens dat bezoek sloot Anselm bovendien een diepe vriendschap met koning James III, wat zijn status in Brugge een boost gaf en hem een eerste adellijke titel opleverde.

De dood van Karel de Stoute in 1477 maakte een einde aan Anselms opmars: de burgers van Brugge keerden zich tegen Maria van Bourgondië, beschuldigden haar vertegenwoordigers tot tweemaal toe van fraude, en legden na bekentenissen op de martelbank niet alleen een hoge boete op, maar ook een ambtsverbod. Het programma van het Huelgas Ensemble (10 mei) stelt de partijen muzikaal tegenover elkaar, een magistrale L’homme armé-mis uit een Bourgondisch handschrift in dialoog met Brugse sterren als Obrecht en Busnois. Sociaal ontheemd bracht Anselm veel van zijn laatste jaren door op zijn Schotse bezittingen, waar hij om mogelijk politieke redenen in 1483 werd vermoord. Zijn hart keerde naar Brugge terug in een loden kistje en rust nog altijd naast het lichaam van zijn vrouw Margareta van der Banck in de Jeruzalemkapel. Utopia brengt op zaterdagmiddag 11 mei een eerbetoon bij hun monumentale, pas gerestaureerde tombe.

'Zijn hart keerde naar Brugge terug in een loden kistje en rust nog altijd naast het lichaam van zijn vrouw Margareta van der Banck in de Jeruzalemkapel.’

Had Anselm Adornes in zijn jonge jaren iets van een playboy – er vond geen toernooi plaats of hij was erbij – eenmaal actief in de familiebusiness toonde hij zich al snel een vroege humanist. In de geest van de ontluikende renaissance hongerde hij naar kennis, die hij volop vond op reis. Behalve trips naar Schotland ondernam hij een expeditie naar Perzië, om sjah Uzun Hassan bondgenoot te maken tegen de Ottomanen. De dood van zijn vrouw dwong Anselm zijn tocht na een bezoek aan de Poolse koning te onderbreken. (Zijn collega bereikte de sjah wel, maar vertrok met lege handen.) Anselm Adornes’ wonderlijkste wapenfeit is ongetwijfeld zijn reis naar Jeruzalem in 1470-71, niet de kortste route via Venetië en Jaffa, maar volledig op eigen kracht via Genua, Tunis, Caïro, Damascus, Rhodos, Brindisi. Kortom: langer, gevaarlijker, maar des te interessanter. Zoon Jan reisde mee en schreef later voor James III een gedetailleerd verslag over het leven in de Arabische wereld.
De Adornes focusten op de Heilige Plaatsen: op de Sinaï het klooster met het graf van Catherina van Alexandrië, in Palestina de plekken waar Jezus wonderen verrichtte en zijn laatste dagen doorbracht, en in Libanon onder meer de plaats waar Saul door God van zijn paard werd gesmeten. Een pelgrimstocht dus, maar wie door het reisverslag bladert, ontmoet vooral een man met een open blik, nieuwsgierig naar – en overweldigd door – het vreemde. In Itinerarium Anselmi (12 mei) ontdek je dit en andere reisverhalen.

In hartje Brugge ligt het unieke Adornesdomein, bestaand uit de Jeruzalemkapel, godshuizen en een herenhuis met een grote aanpalende tuin. Het is publiek toegankelijk en nog steeds eigendom van de nakomelingen van Adornes. Om de 600e verjaardag van hun voorvader te vieren in 2024 vinden er allerlei activiteiten plaats. Lees er alles over op www.adornes.org

 Neem een muzikale duik in het verleden en ontdek het programma op concertgebouw.be/gold.