Koorfantasie — Beethoven

We waren velen!
Velen die ernaar uitkeken om in april de uitvoering mee te maken van de Koorfantasie van Ludwig van Beethoven door Anima Eterna Brugge & Dresdner Kammerchor, een zelden live gehoorde compositie. Maar niet getreurd: de Koorfantasie komt naar ons, met aan de piano Martha Argerich. En goed nieuws voor wie het werk (samen met Beethovens Vijfde en zijn Mis in C) ook live wil horen: het concert van 18 april werd verplaatst naar 23 augustus!

Op 22 december 1808 organiseerde Beethoven een groots benefietconcert, met op het programma de Vijfde en de Zesde symfonie in première, het Vierde pianoconcerto, de dramatische scène Ah! Perfido, delen uit de Mis in C en, als bekroning, de Koorfantasie. Hij had een uitgebreide bezetting ter beschikking: een pianist (hijzelf), een orkest, zes vocale solisten en een koor. Zo ontstond dit fenomenale slotstuk, een combinatie van uiteenlopende genres: een improvisatie voor piano, een pracht van een liedmelodie (waarin iedereen de verwantschap hoort met de Ode an die Freude, zoals ook onderstaande partituren duidelijk maken), een uitgebreide variatiereeks op dit lied, met als bekroning een vocale versie van deze onvergetelijke zang, voor solisten en koor.

We volgen Beethoven doorheen zijn Koorfantasie.

Adagio
(1:10)

Een improvisatie voor pianosolo: fortissimo-akkoorden, snelle loopjes, virtuoze trekjes, arpeggio’s: de pure vrije fantasie van componist en pianist, ongeremd, roekeloos – en onweerstaanbaar.

Finale
(4:30-20:58)
— het uitgebreide slotstuk van het bijna vier uur durende concert 

• Allegro
  Vanuit de bassen verschijnt het orkest schoorvoetend ten tonele (4:30).
  
  
• Meno allegro
  Hoornsignalen roepen een pastorale sfeer op (5:34). De piano stelt dolce (‘zacht’) het liedthema voor (5:53). Vrijheid maakt nu plaats voor orde en overzichtelijke structuur, die zich manifesteren in enkele aanstekelijke solistische variaties op het thema, telkens met toename van één instrument, waarbij de piano op het achterplan blijft: fluit (6:26), twee hobo’s (6:55), twee klarinetten en fagot (7:22 en strijkkwartet (7:49). Het volle orkest sluit zich aan, nu voor het eerst met trompetten en pauken (8:14). De piano neemt opnieuw het woord met een overgang naar een nieuwe reeks variaties (8:40).
  
  
• Nu staan in de variaties dialoog, interactief samenspel en contrast centraal. Beethoven manipuleert het thema zodat elke variatie een eigen karakter uitstraalt.
  
  
• Allegro molto
  een uitbundig scherzo (9:31), gevolgd door een intiem cantabile (dialoog piano-strijkers, 10:03). Een forte-overgang (10:37) mondt uit in een lieflijk Adagio (met klarinettten en fagot, met een ontroerende solo voor piano, 11:29), met aansluitend – contrast! - een felle mars (Marcia, 14:30).
  
  
• Op zachte pizzicati van de strijkers mijmert de piano in wisselende stemmingen (15:20), als overgang naar het slot, met vocale solisten en koor, aangekondigd door de strijkers (Allegro, 16:16) en de vroegere hoornsignalen (Allegretto ma non troppo, 16:42). Vocale solisten (16:59) wisselen af met het koor (18:04) in een prachtig samenspel tussen stemmen, orkest en piano, naar een slotclimax in snel tempo (Presto, 19:16). Dit slotdeel is een indrukwekkende ode aan de impact van de kunsten in het algemeen en de muziek in het bijzonder als morele krachten in dienst van de gemeenschap – een voorbode van de Ode an die Freude in de Negende symfonie.
  
  
• Let vooral op de vele typische Beethoveniaanse, ongeëvenaarde spanningsmomenten, vaak als overgang (één voorbeeld: 13:45-14:30!).

Ik verwijs graag naar andere uitvoeringen die beslist het bekijken waard zijn:

• Een uitvoering met Leif Ove Andsnes (Engelse onderschriften)
• Een uitvoering met Nicholas Angelich 
• Een uitvoering met mee te volgen partituur

De partituur is ook hier te vinden.
Voor de originele tekst verwijs ik je naar deze website.