Vandaag klinkt het verhaal dat de kunstgeschiedenis vooruit wordt gedreven door onbegrepen genieën die conventies doorbreken, overbekend in de oren. Maar tijdens Berlioz’ jeugd was het gloednieuw. Het geloof in de vooruitstrevende kracht van kunst was dé uitvinding van de romantiek rond 1800. Kunst, zo luidde het romantische credo, was de meest verheven uitdrukking van de mensheid, een bron van waarheid over het leven. Artiesten hadden niet langer zomaar talent, maar golden nu als geniën. Berlioz verkondigde dat romantisch gedachtegoed als componist, criticus en dirigent vurig in het domein van de muziek. Anders dan zijn geloof in politieke vooruitgang liet het hem naarmate hij ouder werd niet los. In 1863 zei hij tijdens een toespraak:

‘Onder de invloed van de muziek, raakt de ziel verheven en de geest verruimd, de beschaving gaat vooruit’