Rwandese 'gloednieuwe ouderen' kijken krachtig de toekomst tegemoet

Sociaal engagement

Gevestigd op een stevige stam en getooid met pluizige bloemen tekent de umuko de heuvels van Rwanda. De boom, waarvan het hout en de zaden worden verwerkt tot gif en tot decoratieve objecten, werd in historische verhalen een helende en beschermende functie toegedicht. Op deze manier symboliseert hij treffend de brug tussen heden en verleden die Dorothée Munyaneza met haar gelijknamige multimediale voorstelling wil leggen.

Munyaneza werd als kind door haar ouders vanuit Rwanda naar het VK gebracht, waar ze zich specialiseerde in muziek en sociale wetenschappen. Een ontmoeting met de choreograaf François Verret laat haar in de 2010s de overstap naar podiumkunsten maken, maar de focus op maatschappelijk engagement bewaart ze. Ze schittert in krachtige voorstellingen die een kritische blik werpen op racistische stereotypen in populaire cultuur (Black'N'Blues van Gilles Toutefoix) of op historische gebeurtenissen zoals de Franse onderdrukking van de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd (Polices! van Rachid Ouramdane). In 2011 richt ze in Marseille haar eigen gezelschap Cie Kadidi op, waarmee haar focus steeds vaker op de moderne geschiedenis van haar geboorteland Rwanda inzoomt.

'Hoe kijk je hoopvol naar wat komt als de littekens zo diep gekerfd zijn?'

Het verleden eren en innoveren

Voor Umuko keerde de maakster na 28 jaar terug naar haar geboorteland Rwanda. In de burgeroorlog van 1994 escaleerden etnische spanningen er tot een genocide van de Tutsi-gemeenschap, die een ongekende golf van geweld over het Afrikaanse land liet razen. De duistere pagina uit onze recente geschiedenis schokte door de schaal van meedogenloze gruwel waartoe de mens in staat was, maar ook door de gefaalde internationale ingrepen om deze tegen te houden. Het Rwandese verleden werd al treffend gecapteerd in verschillende media, op het podium onder meer in Milo Raus Hate Radio. Een blik op de wederopstanding en de toekomst mag echter niet ontbreken. Munyaneza ging in gesprek met een rist lokale artiesten, elk na 1994 geboren, om de brug tussen verleden en toekomst te leggen: hoe kijk je hoopvol naar wat komt als de littekens zo diep gekerfd zijn?

Ze brengt in Umuko vijf jonge talenten uit verschillende artistieke disciplines (dans, muziek, woord) samen rond de boom die ze zich levendig uit haar jeugd herinnert. Allemaal zijn het energieke individuen die willen rebelleren tegen het kwade en op zoek willen gaan naar verbindende, liefdevolle solidariteit. Allemaal willen ze met hun werk zowel het verleden eren als krachtig innoveren. Allemaal drukken ze via hun eigen artistieke taal en medium een persoonlijke boodschap uit die universeel kan resoneren.  'Gloednieuwe ouderen' kunnen ze in de woorden van Kae Tempest genoemd worden, wiens Hopelessely Devoted Munyaneza naar het Frans vertaalde. Uit de dialoog tussen hun invloeden ontstaat een ingetogen, poëtische voorstelling waarin muziek het ritme en de sfeer bepaalt van waaruit de dans ontstaat.

Verbindende verhalen

In haar voorstellingen brengt Munyaneza verhalen samen: van de slachtoffers van de Rwandese genocide (Samedi Détente), van zwarte vrouwen die in alle hoeken van de wereld wonen (Mailles), van het in Salem van hekserij verdachte personage Tituba (Toi, Moi, Tituba, ...). Ze geeft een stem aan de historisch verdrukten en reflecteert op gisteren, vandaag en morgen. Met erkenning voor de littekens van het verleden wil ze het leven en de veerkracht vieren.

Ook in Umuko brengt ze de verhalen van haar performers, die ze liever scheppers van een voorstelling noemt, samen om te tonen dat hun geschiedenis die van de mensheid is, dat hun individuele verhalen bij elk kunnen resoneren. Op die manier richt haar werk een spiegel naar de hedendaagse maatschappij waarin wantrouwen en allerlei vormen van haat en discriminatie helaas weer in opmars zijn, en pleit ze voor verbinding in plaats van verdeeldheid.  

Tom De Moor

'Nu is de tijd om te luisteren naar een jongere generatie, wiens creativiteit, durf en koppige strijd voor emancipatie ik bewonder in de onzekerheid en fragiliteit van het alledaagse leven.'

Dorothée Munyaneza