Oefening in luisteren

Je kunt hele rekken vullen met boeken die een antwoord pogen te geven op de vraag of muziek ons als mens en maatschappij beter maakt. Wat hebben we nu precies aan muziek? Heeft muziek naast een intrinsieke waarde ook een praktisch nut? Is muziek meer dan enkel een ornament van ons bestaan; meer dan versiering en verfraaiing van het leven?

Enerzijds ben ik weigerachtig om te spreken over de praktische functie van muziek en kunst. Kunst kan en mag niet gereduceerd worden tot nut. De betekenis ervan reikt ver voorbij wat praktisch of bruikbaar is. Anderzijds kunnen we ook niet loochenen dat muziek en kunst meer dan louter intrinsieke waarde hebben en een enorme praktische uitwerking hebben op wie we zijn en wat we doen. Mensen maken muziek, maar muziek maakt ook mensen.

Dat kunst en muziek meer doelen kunnen dienen dan schoonheid scheppen, lijkt moeilijk te ontkennen. Muziek verschaft troost, wekt op, verstilt, verheft, verbindt. Er is echter ook een belangrijke component van muziek waar we niet zo vaak bij stilstaan. Muziek is een oefening in concentratie. Dat geldt zowel voor het scheppen als voor het waarderen ervan. Muziek is tegelijk bron van ontspanning en inspanning.

Hierin schuilt een belangrijk onderscheid tussen klassieke muziek en popmuziek. Pop serveert kant-en-klare maaltijden voor onze oren en stroomt haast moeiteloos ons bewustzijn binnen. Dat ligt niet enkel aan
de kortere duur van popmuziek, maar vooral aan het repetitieve karakter ervan. Klassieke muziek daarentegen is niet circulair, hernomen motieven zijn variaties en de muziek beweegt ergens heen. Soms moet je uren luisteren om tot de ontknoping te komen. Om klassieke muziek ten volle te begrijpen moet je een enorme cognitieve inspanning leveren. En daarom is het ook zo nuttig: het is letterlijk een oefening in luisteren. En die oefening scherpt ons concentratievermogen aan.

Het belang daarvan kan moeilijk overschat worden. Wie over een goed concentratievermogen beschikt, ziet zijn slaagkansen in het leven aanzienlijk vergroot.

Concentratie is een noodzakelijke voorwaarde van creativiteit en creativiteit is noodzakelijk om in het leven een verschil te kunnen maken. Misschien is het in onze huidige wereld moeilijker dan ooit om ons te concentreren.
De wereld is zo druk dat we voortdurend worden omgeven door dingen die ons afleiden. Los van al de schoonheid en troost die muziek ons verschaft, denk ik dat het aanscherpen van ons concentratievermogen en onze luistervaardigheid het sterkste argument is om meer klassieke muziek in het leven van jong en oud te brengen.