Clara Pons, regisseur van ‘Lebenslicht’, over hoop en troost in de muziek van Bach

Clara Pons is een Belgisch-Catalaanse auteur en regisseur. Ze studeerde filosofie en piano in Brussel en legde zich daarna toe op videokunst en regie. Vrijdag vindt de première van haar film plaats op de Bach Academie Brugge. Een filmpremière op een muziekfestival? Daar willen we meer over weten!

Clémence: De film volgt drie generaties mannen, een grootvader die reflecteert op het einde van zijn leven, een vader die worstelt met zijn relatie en een jongen die lijdt en droomt. Waarom koos je voor drie generaties mannen?
Clara: (lacht) Het gaat niet alleen over mannen! Ze zijn allemaal verbonden aan een vrouw. En hoewel de mannen elk door een andere acteur gespeeld worden zijn ze eigenlijk verwisselbaar. Ze zouden zelfs als één personage gezien kunnen worden. Ik koos voor drie generaties omdat je op die manier zowel het begin als het einde kunt tonen, elke generatie brengt verschillende perspectieven.

Clémence: En wat betekent de titel ‘Lebenslicht’?
Clara: ‘O Jesu Christ, meins lebens Licht’ is de titel van een koraal uit een cantate van Bach. Veel mensen denken dus meteen aan een levenslicht in de religieuze zin, maar wij hebben de titel gekozen omdat het een heel open begrip is. Er zit hoop in het woord, in de boodschap dat er altijd licht is. Dat is ook een beetje wat we proberen te doen: licht in ons leven brengen.

Sterven

Clémence: Hoe ben je ertoe gekomen deze film te maken? Was het van bij het begin de bedoeling om er een filmconcert van te maken?
Clara: Collegium Vocale heeft me eigenlijk uitgenodigd deze film te maken. Voornamelijk om twee redenen. Ze wilden onderzoeken hoe we ons vandaag verhouden tot de teksten in Bachs muziek. Wat betekent het als we deze spirituele muziek zingen op een concertpodium in plaats van tijdens de kerkdienst waarvoor ze bestemd was? Ze stelden vast dat mensen visuele ervaringen aan een verhaal koppelen en dat deze verbeelding ervoor zorgt dat ze zich inleven in het verhaal, dat ze empathie voelen voor de personages en het verhaal ook op hun individuele ervaring betrekken. Met een filmconcert kunnen de mensen misschien ook een nieuwe betekenis geven aan deze muziek. Daarnaast denk ik dat ze ook gekozen hebben voor dit project omdat ze dan vrijheid hebben in de keuze van het repertoire. Ze zijn voor één keer niet verplicht een conventioneel concertprogramma te brengen met werken die in zijn geheel uitgevoerd moeten worden.

Clémence: Ik kan me inbeelden dat zo’n project niet gemakkelijk is. Meestal wordt een film achteraf van gepaste muziek voorzien of wordt muziek speciaal gecomponeerd voor de film. Hoe ging jij te werk?
Clara: Mijn manier van werken is inderdaad anders. Het is meer een proces van heen en weer gaan tussen de beelden en de muziek. Die constant instellen op elkaar. Ik ben begonnen bij het verhaal dat ik wou vertellen. Ik wist dat ik iets wou maken over het begin en einde van het leven en hoe we als mensen omgaan met ons bestaan. Dat is ook waar Bachs muziek over gaat: ‘Hoe moeten we sterven?’, ‘Hoe troosten we onszelf en elkaar in het leven?’ Bach vertelt op een heel trage manier. Kijk maar naar de Matteüspassie waarin met heel veel geduld verteld wordt. Pas op het hele einde gaat Jezus dood en het gaat juist om de hele weg ernaartoe. Ik wou diezelfde manier van vertellen gebruiken in de film om te tonen hoe we omgaan met verlies. Pas op het einde zie je hoe we een manier vinden om ermee te leven. Van zodra ik het verhaal had, had ik een aaneenschakeling van momenten en emoties. In muziek heb je ook een evolutie van emoties en zo zijn we de twee beginnen verbinden.

Best list

Clémence: Dus je hebt de muziek samen met Collegium Vocale geselecteerd?
Clara: Ja inderdaad. We hebben een soort van ‘best list’ gemaakt en daaruit geselecteerd. We moesten natuurlijk ook rekening houden met de dynamiek die ontstaat als je een werk achter een ander werk plaatst. De dynamiek moest kloppen met het verhaal en de beelden. In Bachs cantates komen zowel lyrische delen als gesproken delen of ‘recitatieven’ voor. We hebben ervoor gekozen het verhaal enkel te vertellen met de lyrische delen, dus zonder een ‘vertelstem’. Dat lijkt misschien moeilijker, maar dat is een beetje mijn specialiteit. Ik wil vaak vertellen zonder woorden. Ik moet de producenten altijd overtuigen om geen ondertitels van de tekst weer te geven op het scherm. Ik weet dat daar kritiek op komt, vooral bij ouder publiek, maar ik vind dat te veel informatie. Dat maakt de ervaring te bewust, te rationeel.

Clémence: Hoe gaat dat praktisch in zijn werk zo’n filmconcert? Repeteren jullie om de beelden en de muziek samen te zetten?
Clara: Goeie vraag! We moeten nog repeteren dus dat wordt spannend... Ik werk nu met opnames voor de timing en dan hebben we één repetitie om nog dingen aan te passen als scènes echt te lang of te kort zijn. Maar ik zal ook live aanpassen tijdens de voorstelling! Ik ben zelf muzikante dus ik weet dat livemuziek telkens anders klinkt. Ik wil de muzikanten die vrijheid ook niet ontnemen dus ik moet flexibel zijn. De timing kan elke uitvoering anders zijn en dat is deel van het project!

Nieuw project

Clémence: Je maakte reeds projecten rond de muziek van Mahler, Schubert, Wolf, Bach … al een idee wie de volgende wordt?
Clara: Ik ben al bezig aan een volgend project dat opnieuw rond muziek van Bach draait, maar deze keer iets helemaal anders … Aangezien ik voor een operahuis werk, heb ik niet altijd veel tijd voor eigen projecten. Maar als ik mag dromen wordt mijn volgende project iets rond moderne muziek! Misschien zelfs muziek die op het podium geïmproviseerd wordt … Ik ben nog steeds aan het zoeken naar nieuwe manieren om genres te vermengen. Voor mij heeft elk materiaal potentieel en de inhoud bepaalt welke vorm het nodig heeft. Eén van mijn dromen is dat er geen verschillen meer bestaan tussen kunstvormen. Dat alles één is en we allemaal samen gelukkig zijn! (lacht)

Clémence: Daarover: Lebenslicht gaat in première op de Bach Academie Brugge, een film op een muziekfestival, ook een mooi voorbeeld van interdisciplinariteit?
Clara: Exact! Je hebt allerlei verschillende voorstellingen rond één thema. Een geweldige vrijheid voor de artiesten en voor het publiek. Ik probeer altijd te komen naar de Bach Academie. Als ik kon, ging ik naar elk concert!

Clémence: Nog een laatste vraag: Wat hoop je dat de mensen zullen ervaren tijdens de voorstelling?
Clara: Ik heb hier in het begin veel over nagedacht … Ik wou de mens in het centrum plaatsen … Het zou moeten werken als een soort catharsis. Het gaat om de reis die je maakt van een punt naar het andere. Je gaat door allerlei emoties, soms ook pijnlijke, bijna fysieke emoties. Zo fel dat je het kunt voelen in je buik zeg maar. Je gaat heen en weer tussen spanning en ontspanning, zoals in de muziek van dissonant naar consonant. En op het einde van de rit voelen de mensen zich hopelijk ergens ‘gezuiverd’ of met een mooi Duits woord: ‘erleichtet’.

Door Soundcaster Clemence Clarysse