Een oudere Mozart zou een progressieve componist zijn geweest
Waarom zijn het Requiem en De Toverfluit zulke fascinerende en populaire werken? Met andere woorden: wat maakt net deze werken zo apart?
Er is iets bijzonders aan Mozarts laatste levensjaar. Met een ongelooflijke eenvoud bereikt hij een zeer intense muziekstijl. Een magische opera voor het populaire theater en een Requiem zijn natuurlijk twee heel verschillende kunstvormen. Mozart behandelde deze beide werken individueel en bereikte voor zowel het Requiem als De Toverfluit een onovertroffen niveau. Het zijn Mozarts mooiste geschenk aan de wereld.
De Toverfluit is een erg symbolisch werk. Hoe visualiseert u deze muzikale symboliek als regisseur?
De Toverfluit is een sprookje met vele symbolische elementen gelinkt aan de rituelen van de Vrijmetselarij. Mozart en Schikaneder wisten heel goed voor wie ze optraden. Het publiek van het populair Theater an der Wien hield van magie, spectaculaire scènewissels, grapjes en een liefdesverhaal. Anderzijds wilden de twee heren ook een boodschap overbrengen aan de intellectuelen; de jonge idealisten die gefascineerd werden door de Franse Revolutie en de leden van geheime genootschappen. Mozart en Schikaneder waren beiden lid van de Vrijmetselarij. De waarden van De Toverfluit, het humanisme en het kinderlijke sprookje, hebben ook vandaag nog hun belang. De Toverfluit voelt modern aan en fascineert tot op vandaag. De hoofdfiguur Tamino begint zijn tocht naar verlichting en volwassenheid. Ook voor onze jongere generatie is dit een belangrijke kwestie. En Papageno is een personage dat makkelijke doelstellingen vooropzet: drank, voedsel en vrouwen bemachtigen. Ik ken veel Tamino’s en Papageno’s. Sarastro en de Koningin zijn vanzelfsprekende symbolen. Ze trekken ons in twee richtingen; één door onze gedachten en de andere via onze instincten. Deze tweesplitsing is ook tijdloos.
Is het niet te moeilijk om het regisseren met het dirigeren te combineren?
Ja en nee. Het is moeilijk omdat er meer werk is. Ik moet met alle aspecten van de productie rekening houden. Maar net deze eenheid maakt alles makkelijker. Er zijn geen problemen, geen moeilijkheden veroorzaakt door niet-muzikaal theater of niet-theatrale muziek. De eenheid van de performance maakt dingen logisch en gemakkelijk. Ik denk over theater terwijl ik ook de muziek considereer en ik denk over het drama terwijl ik muzikale beslissingen maak. Waarom schreef Wagner zijn eigen libretto’s? Waarschijnlijk omdat hij ook de eenheid van het podium en de parterre wou verwezenlijken.
Opvallend is dat De Toverfluit en het Requiem late werken zijn in Mozarts oeuvre. Waarin onderscheiden Mozarts late werken zich van de andere?
Voor mij is de grote vraag: Wat zou er gebeurd zijn indien Mozart langer zou hebben geleefd ? In zijn laatste jaar begon hij met enkele fantastische, nieuwe ideeën. Waarschijnlijk zou Mozart de overgang naar de romantiek geleid hebben, samen met Beethoven. Hij verhuisde in 1791 uit de Hofoper en componeerde voor de mensen in de buitenwijken. Dit zou zeker verdergezet worden. Dus beeld ik mij in dat een oudere Mozart zijn banden met de keizer en de aristocratie verbroken zou hebben en een veel progressievere, populaire componist voor het grote publiek zou geworden zijn.
De Toverfluit is een van de bekendste en meest opgevoerde opera’s in de wereld. Welke aspecten van het werk vindt u het belangrijkste?
Een aspect kiezen zou een grote vergissing zijn. Het is net de combinatie en de balans van alle aspecten die deze opera tot een groot meesterwerk maakt. Zo gaat het over dag en nacht, de mysteries van Isis en Zoroaster (Sarastro’s naam is een Italiaanse versie, av), de geheimen van oud Egypte, de rituelen van de Vrijmetselarij, de spirituele tocht van Tamino, de confrontatie van de eenvoudige, realistische Papageno met exuberante, grootse verwachtingen, de ware liefde tussen Tamino en Pamina, het magische van alle instrumenten en muziek in het algemeen en het sprookje dat dit alles omhult. Elk aspect is belangrijk. Deze opera maakt ons tot kinderen, waardoor we de magie kunnen bewonderen met open ogen en geest.
Vindt u De Toverfluit een aangewezen muziekstuk om mensen te laten kennismaken met de wereld van de opera?
Ja het is het beste om mee te beginnen en het zou je heel je leven bij moeten blijven.
In het Requiem plaatst u af en toe de zangers en de orkestmusici door elkaar. Wat wilt u hiermee bereiken?
Het was een normale praktijk in kerken, maar ik doe dit niet om authentiek te zijn. Het geef simpelweg een mooie eenheid aan het optreden.
Anne Verbeure, Soundcast
Jongerenreporter Concertgebouw Brugge
